Do negatywnych, obserwowanych długoterminowo konsekwencji przemocy fizycznej zaliczyć można zwiększone ryzyko między innymi zaburzeń psychicznych (Bellis i wsp., 2014; Gardner i wsp., 2019; Moore i Ramirez, 2016) czy zachowań autodestrukcyjnych w życiu dorosłym (Makaruk i wsp., 2018; Makaruk i Malinowska-Cieślik, 2019), a także wystąpienie PTSD – zespołu stresu pourazowego jako efektu doświadczenia traumatycznego.
Trauma dziecięca to uraz emocjonalny, który ma wpływ na integralność dziecka i poszczególne obszary jego psychicznego rozwoju, uniemożliwiający dalsze prawidłowe funkcjonowanie dziecka, przekraczający jednocześnie jego możliwości adaptacyjne (James, 1999). Briere definiuje traumę jako zjawisko poważnego zagrożenia dla integralności psychicznej, w wyniku doświadczenia skrajnie przykrego zdarzenia, w czasie którego człowiek nie może sobie poradzić mimo wykorzystywania własnych zasobów (Briere, Scott, 2010). Doświadczenie traumatyczne, głównie w wyniku braku wsparcia i pomocy ze strony osób dorosłych w sytuacji niebezpieczeństwa, może aktywować u dziecka objawy i mechanizmy obronne, wpływające na jego funkcjonowanie. Dziecko może odczuwać lęk o życie własne lub bliskiej mu osoby, a także brak wpływu i bezsilność wobec sytuacji, której doświadcza. Naturalną konsekwencją przeżywanych trudnych emocji mogą się stać zaburzenia posttraumatyczne. Dzieci do 6. roku życia stanowią grupę szczególnie narażoną na traumę i jej długofalowe skutki (Bartlett i wsp., 2017; De Young i Landolt, 2018; Lieberman, 2011, Przetacznik-Gierowska i wsp., 2009), ze względu na szczególnie intensywny w tym okresie rozwój mózgu i występujące w nim tzw. okresy wrażliwe – zarówno na kształtowanie się nowych struktur i rozwijanie funkcji, jak i na urazy (Shonkoff i Phillips, 2000). Dzięki badaniom neuroobrazowym mózgu wiemy, że doświadczenie traumatyczne może zaburzyć proces dojrzewania neuronów oraz wywołać zmiany w strukturze kory mózgowej oraz w wielkości hipokampa, ciała migdałowatego i ciała modzelowatego (Carrion i Wong, 2012; Cisler, 2017; Kirouac i McBridge, 2009; Luo i wsp., 2021; Tymofieva i wsp., 2020; Weissman i wsp., 2020), co może wpływać na zaburzenia rozwoju małego dziecka na innych płaszczyznach, tj. rozwój poznawczy, rozwój języka i rozwój emocjonalny. Zmiany strukturalne mózgu będące wynikiem traumatycznych przeżyć uwrażliwiają na stres w późniejszym okresie życia, zwiększając ryzyko ujawnienia się zaburzeń psychicznych w wieku dorosłym. Doświadczenie przemocy fizycznej w dzieciństwie może sprzyjać nieprawidłowemu kształtowaniu się osobowości, najczęściej w kierunku typu osobowości granicznej lub dyssocjalnej i stanowi czynnik ryzyka zaburzeń
lękowych.
Rozpoznanie i charakterystyczne objawy u dzieci i młodzieży
W DSM-5 trauma jest rozumiana jako ekspozycja na szczególny rodzaj zdarzenia (stresor), tj.:
- narażenie na śmierć,
- narażenie na zagrożenie śmiercią,
- narażenie na poważne obrażenia lub zagrożenie takimi obrażeniami,
- narażenie na przemoc seksualną lub groźbę przemocy seksualnej.
DSM-5 określa również okoliczności takich zdarzeń, z których przynajmniej jedno musi być spełnione, aby móc stwierdzić, że wydarzenie miało charakter traumatyczny. Okoliczności te to:
- bezpośrednie doświadczenie wydarzenia urazowego,
- bycie bezpośrednim świadkiem wydarzenia urazowego,
- doświadczenie pośrednie poprzez uzyskanie wiadomości, że bliski członek rodziny lub przyjaciel był narażony na uraz; jeżeli wydarzenie urazowe obejmowało śmierć lub groźbę śmierci, to musiało mieć charakter gwałtowny lub charakter wypadku,
- wielokrotne lub ekstremalne narażenie na awersyjne szczegóły zdarzeń urazowych, zwykle w toku wykonywania czynności zawodowych (np. służby ratunkowe); wyklucza się tutaj narażenie pośrednie w kontekście pozazawodowym (media elektroniczne, telewizja, filmy lub zdjęcia).
WARTO WIEDZIEĆ
Należy pamiętać, że nie u wszystkich osób, które doświadczyły traumy, występuje PTSD. W wielu badaniach wykazano, że odsetek osób, u których występują objawy PTSD, zwiększa się wraz ze wzrostem liczby przeżytych zdarzeń traumatycznych. W DSM-5 wydzielono odrębną grupę zaburzeń określanych jako zaburzenia związane z traumą lub stresorem, do których należy m.in. PTSD – do jego stwierdzenia konieczne jest doświadczenie przez osobę wydarzenia traumatycznego, a objawy muszą się utrzymywać przez co najmniej miesiąc.
Objawy podzielono na cztery kategorie, a do postawienia diagnozy wymagane jest stwierdzenie występowania symptomów w każdej z nich:
B. Obecność przynajmniej jednego objawu intruzji, związanego z wydarzeniem traumatycznym, które pojawiło się po tym wydarzeniu:
B1. Powracające, niechciane, intruzywne i stresujące wspomnienia traumatycznego zdarzenia.
B2. Powracające, dręczące sny, których treść i/lub nacechowanie emocjonalne jest związane z traumatycznym(-i) zdarzeniem(-ami).
B3. Reakcje dysocjacyjne (np. przebłyski wspomnień), w czasie których osoba czuje się lub zachowuje, jakby traumatyczne zdarzenie(-a) znów miało(-y) miejsce (reakcje te można rozpatrywać na kontinuum z najbardziej ekstremalnym nasileniem polegającym na utracie orientacji w otaczającej rzeczywistości).
B4. Silny lub przedłużający się stres psychologiczny w przypadku ekspozycji na wewnętrzne lub zewnętrzne sygnały symbolizujące bądź przypominające jakiś aspekt traumatycznego zdarzenia.
B5. Silne reakcje fizjologiczne na wewnętrzne lub zewnętrzne bodźce symbolizujące lub przypominające jakiś aspekt traumatycznego zdarzenia.
C. Uporczywe unikanie bodźców związanych z traumą, które pojawiło się po wydarzeniu traumatycznym, przejawiające się jednym lub obydwoma poniższymi objawami:
C1. Unikanie lub usiłowanie uniknięcia przykrych wspomnień, myśli lub uczuć dotyczących albo ściśle związanych z traumatycznym(-i) wydarzeniem(-ami).
C2. Unikanie lub usiłowanie uniknięcia zewnętrznych bodźców przypominających wydarzenie (ludzi, miejsc, rozmów, czynności, przedmiotów, sytuacji), które wzbudzają przykre wspomnienia, myśli lub uczucia o traumatycznym(-ch) wydarzeniu(-ach) lub są ściśle z nim(-i) związane.
D. Negatywne zmiany w sferze poznawczej i emocjonalnej, które pojawiły się lub nasiliły, pogorszyły po wydarzeniu(-ach) traumatycznym(-ch), przejawiające się co najmniej dwoma z poniższych objawów:
D1. Niemożność przypomnienia sobie ważnych aspektów traumatycznego(-ych) wydarzenia(-ń) (zazwyczaj wiążące się z amnezją dysocjacyjną, a nie z urazem głowy, spożyciem alkoholu lub użyciem narkotyków).
D2. Utrwalone i przesadne negatywne przekonania dotyczące siebie, innych ludzi lub świata (np. „Jestem złym człowiekiem”, „Nikomu nie można ufać”, „Świat jest absolutnie niebezpieczny” czy „Mój układ nerwowy jest kompletnie zrujnowany”).
D3. Utrwalony i zniekształcony sposób myślenia o przyczynach lub konsekwencjach traumatycznego(-ych) wydarzenia(-ń), który prowadzi do obwiniania siebie lub innych osób.
D4. Utrwalony, negatywny stan emocjonalny, np. strach, przerażenie, złość, poczucie winy lub wstydu.
D5. Wyraźne ograniczone zainteresowanie lub udział w ważnych aktywnościach.
D6. Poczucie oddalenia od innych ludzi lub wyobcowania.
D7. Uporczywa niezdolność do przeżywania pozytywnych uczuć, np. niezdolność do odczuwania szczęścia, zadowolenia lub miłości.
E. Wyraźne zmiany we wzbudzeniu i r...
Pozostałe 90% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań czasopisma „Psychologia Dzieci i Młodzieży”
- Dostęp do wszystkich archiwalnych numerów czasopisma w wersji elektronicznej
- Zniżki na konferencje i szkolenia
- ...i wiele więcej!
