Budowanie bezpiecznych relacji rówieśniczych i rodzinnych u dzieci adoptowanych

Budowanie zdrowych i bezpiecznych relacji, zarówno w rodzinie adopcyjnej, jak i w kontaktach rówieśniczych, wymaga zastosowania odpowiednich metod terapeutycznych, które pomogą dziecku przetworzyć wcześniejsze traumy i nauczyć się, jak tworzyć więzi oparte na zaufaniu (Siegel, 2012; Perry i Szalavitz, 2018). Artykuł ten omawia zastosowanie terapii opartych na teorii przywiązania, pracy z traumą rozwojową oraz interwencji systemowych jako kluczowych narzędzi w procesie wspierania dzieci adoptowanych w ich emocjonalnym i społecznym rozwoju.

Przywiązanie jako fundament zdrowych relacji

Teoria przywiązania, opracowana przez Johna Bowlby’ego, stanowi kluczowe narzędzie do zrozumienia, jak dzieci kształtują swoje relacje z innymi. Bowlby zauważył, że dzieci rozwijają różne style przywiązania w zależności od tego, jak były traktowane przez swoich pierwotnych opiekunów (Bowlby, 1988). Bezpieczne przywiązanie tworzy się, gdy opiekun jest dostępny, wrażliwy na potrzeby dziecka i odpowiednio reaguje na jego emocje. Dzieci, które doświadczyły zaniedbania, przemocy lub innych trudnych doświadczeń, często rozwijają przywiązanie pozabezpieczne i niepewne – lękowo-unikające lub lękowo-ambiwalentne, często też rozproszone (Ainsworth, 1979). Dzieci adoptowane, zwłaszcza te, które przez długi czas przebywały w rodzinach zastępczych lub instytucjach opiekuńczych, mogą mieć trudności w nawiązywaniu relacji opartej na zaufaniu. Zrozumienie stylu przywiązania dziecka jest kluczowe dla terapeuty oraz rodziców adopcyjnych, aby mogli wspierać dziecko w budowaniu nowych, bezpiecznych więzi (Deborah i wsp., 2010).
Terapie oparte na przywiązaniu mają na celu naprawienie uszkodzonych schematów relacyjnych oraz budowanie zdrowych więzi między dzieckiem a nowymi opiekunami. W pracy z dziećmi adoptowanymi szczególną uwagę zwraca się na odbudowę poczucia bezpieczeństwa i zaufania w relacjach z nowymi rodzicami (Hughes, 2007). Kluczowe są tu:

1. Terapia diadyczna – polega na sesjach terapeutycznych, w których uczestniczy zarówno dziecko, jak i opiekun. W terapii diadycznej terapeuta pomaga opiekunom lepiej zrozumieć potrzeby emocjonalne dziecka i nauczyć się, jak na nie odpowiednio reagować (Cassidy i Shaver, 2016). Celem jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której dziecko może czuć się akceptowane i kochane.
2. Terapia skoncentrowana na emocjach – skupia się na pracy nad emocjami dziecka oraz opiekunów. Dziecko uczy się wyrażania i regulacji emocji, co jest niezwykle ważne w procesie nawiązywania zdrowych relacji. Adoptowane dzieci, które doświadczyły traumy, często mają trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem swoich emocji, dlatego praca w tym obszarze jest kluczowa (Dąbrowska-Jabłońska, 2013).
3. Interwencje poprzez zabawy terapeutyczne – zabawy mogą stanowić doskonałe narzędzie do nawiązywania relacji i budowania zaufania. Zajęcia, które promują interakcję między dzieckiem a opiekunami, ułatwiają komunikację oraz rozwijają więź między nimi. Zabawa staje się nie tylko formą relaksu, ale także narzędziem terapeutycznym (Dąbrowska-Jabłońska, 2013).
    

Trauma rozwojowa u dzieci adoptowanych i techniki pracy z traumą rozwojową

Trauma rozwojowa jest wynikiem długotrwałego narażenia na stresujące i traumatyczne doświadczenia w okresie wczesnego dzieciństwa (Van der Kolk, 2014). Zaniedbanie, przemoc, separacja od biologicznych rodziców, a także częste zmiany opiekunów mogą prowadzić do poważnych zaburzeń w rozwoju emocjonalnym i poznawczym dziecka. Trauma ta może manifestować się w postaci problemów z regulacją emocji, trudnościami w nawiązywaniu relacji oraz zaburzeniami zachowania (Cassidy i Shaver, 2016). W przypadku dzieci adoptowanych, które często były narażone na wielokrotne przeżycia traumatyczne, kluczowe jest zastosowanie terapii, które pomogą im przetworzyć te trudne doświadczenia. 

Kluczowe techniki pracy z tymi dziećmi koncentrują się na odbudowie poczucia bezpieczeństwa, regulacji emocji i rozwijaniu zdrowych wzorców przywiązania. Możemy wyróżnić następujące formy oddziaływań:

1. Terapia zorientowana na przywiązanie
   Terapia oparta na przywiązaniu skupia się na budowaniu bezpiecznych, trwałych więzi między dzieckiem a jego opiekunami. Celem tej terapii jest naprawa uszkodzeń spowodowanych brakiem odpowiednich doświadczeń przywiązaniowych w dzieciństwie. Ważnym elementem pracy jest pomoc dziecku w tworzeniu zdrowych relacji z przybranymi rodzicami oraz wspieranie opiekunów w odpowiedzi na potrzeby emocjonalne dziecka (Cassidy i Shaver, 2016 i Bowlby, 1988). Terapeuci pomagają rodzicom w nawiązywaniu empatycznego kontaktu z dzieckiem poprzez takie techniki, jak:

• Zastosowanie teorii mentalizacji – pomaga dziecku i opiekunom rozumieć własne i cudze emocje oraz motywy, co ułatwia budowanie wzajemnego zaufania (Cassidy i Shaver, 2016).
• Bezpieczne przestrzenie emocjonalne – stwarzanie przestrzeni, w której dziecko może wyrażać swoje trudne emocje bez poczucia zagrożenia, pomaga zmniejszyć jego lęki (Dąbrowska-Jabłońska, 2013).
   

2. Terapia traumy skoncentrowana na ciele
   Dzieci, które doświadczyły traumy rozwojowej, często przechowują wspomnienia traumatycznych wydarzeń w ciele, co objawia się napięciem mięśniowym, nadmiernym pobudzeniem lub apatią. Terapia skoncentrowana na ciele pomaga dziecku zidentyfikować i uwolnić napięcie somatyczne, które jest często powiązane z traumą (Kozdrowicz, 2013). Przykłady technik:

• Terapia sensoryczna – korzystanie z metod dostosowanych do systemu sensorycznego dziecka, takich jak terapia integracji sensorycznej (SI), która pomaga w regulacji bodźców.
• Techniki oddychania i relaksacji – ćwiczenia te pomagają dziecku wyciszyć ciało i umysł, co prowadzi do lepszej samoregulacji emocjonalnej (Kozdrowicz, 2013).
   

3. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
   CBT to metoda, która pomaga dzieciom rozpoznawać i zmieniać negatywne wzorce myślenia i zachowania, które są efektem traumy. Dzieci, które doświadczyły traumy, mogą postrzegać świat jako zagrażający i niebezpieczny (Beck, 2011). CBT uczy je bardziej adaptacyjnych sposobów myślenia o sobie i innych. Ważne elementy tej terapii obejmują: techniki restrukturyzacji poznawczej, które pomagają dziecku rozpoznać zniekształcenia myślowe i zmieniać je na bardziej realistyczne i pozytywne oraz ekspozycja na traumatyczne wspomnienia w kontrolowanym środowisku – technika ta pozwala dziecku na stopniowe oswajanie się z trudnymi wspomnieniami, co zmniejsza ich siłę i wpływ na bieżące funkcjonowanie (Cassidy i Shaver, 2016).
    
4. Terapia EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
   EMDR to metoda terapeutyczna, która pomaga osobom po traumie zintegrować trudne wspomnienia poprzez stymulację ruchu oczu (Shapiro, 2018). Jest to skuteczna technika w pracy z dziećmi, które mają trudności z werbalnym wyrażeniem swoich traumatycznych przeżyć. Dzięki odpowiednio przeprowadzonym sesjom EMDR dzieci mogą przepracować bolesne wspomnienia, zredukować stres z...