Rany, które nie zawsze widać – rozmowa o trudnych doświadczeniach i wsparciu. Scenariusz zajęć

Wskazówki przed przystąpieniem do zajęć:

• Należy zadbać o bezpieczną atmosferę – nie wymuszać wypowiedzi uczniów.
• Jeśli temat poruszy emocje u ucznia, trzeba dać przestrzeń, ale nie pogłębiać ich publicznie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

Wprowadzenie w temat zajęć – rozmowa wstępna „Każdy czasem coś przeżywa”

Nauczyciel wita się z uczniami, wprowadzając ich w temat zajęć: „Witajcie, dzisiaj przed nami trudny temat, ale niezwykle ważny, bo każdy z nas może doświadczyć traumy czy kryzysu. W naszym życiu czasem dzieje się coś trudnego, czego się nie spodziewaliśmy – i to zostaje z nami na długo. To mogą być małe lub duże rzeczy: przeprowadzka, rozstanie rodziców, choroba kogoś bliskiego, wypadek, strata. Te wydarzenia mogą wywoływać wiele emocji i wpływać na nasze samopoczucie. Dzisiaj porozmawiamy o tym, jak o siebie dbać, gdy życie robi się trudne”.

Następnie nauczyciel kieruje do uczniów trzy ważne pytania:

1. Czy każdy człowiek ma prawo czuć się czasem źle?
   Prawidłowa odpowiedź: Tak, każdy człowiek ma prawo czuć się czasem źle.
   Komentarz nauczyciela: To normalne, że nie zawsze jesteśmy szczęśliwi. Czasem coś nas smuci, martwi albo złości – i to są zupełnie naturalne emocje. Nie musimy cały czas udawać, że wszystko jest w porządku. Emocje są częścią naszego życia i pokazują, co się z nami dzieje. Mamy prawo je czuć i mówić o nich. Nawet dorośli, którzy wydają się silni, też czasem czują się źle – i to jest okej.
    
2. Czy można być smutnym przez dłuższy czas?
   Prawidłowa odpowiedź: Tak, można, ale wtedy warto zwrócić się po pomoc i wsparcie.
   Komentarz nauczyciela: Czasem przeżywamy coś trudnego, np. stratę, kłopoty w domu, problemy w szkole – i ten smutek nie znika od razu. Niektóre sytuacje potrzebują czasu, żeby się z nimi oswoić albo żeby nasze emocje trochę się uspokoiły. Jeśli smutek trwa bardzo długo i zaczyna nam przeszkadzać w codziennym życiu, warto porozmawiać z kimś zaufanym, np. z psychologiem, pedagogiem albo kimś bliskim. To nie znaczy, że coś z nami jest nie tak – to znaczy, że potrzebujemy wsparcia.
    
3. Dlaczego niektórych rzeczy nie da się „po prostu zapomnieć”?
   Prawidłowa odpowiedź: Bo emocje i wspomnienia to nie komputer, który można wyczyścić jednym kliknięciem.
   Komentarz nauczyciela: Niektóre wydarzenia zostają w naszej pamięci, bo były dla nas bardzo ważne albo bardzo trudne. To mogą być sytuacje, które wywołały silne emocje – strach, smutek, poczucie zagubienia. Nawet jeśli minęło dużo czasu, takie wspomnienia mogą czasem do nas wracać. I to nie znaczy, że coś z nami nie tak – to znak, że to było coś, co miało dla nas duże znaczenie. Z czasem możemy nauczyć się żyć z tymi wspomnieniami i lepiej je rozumieć. A czasem warto porozmawiać o nich z kimś, kto nas wesprze.
    

Czym jest trauma? Miniwykład 

Nauczyciel wyjaśnia prostym i dostosowanym do wieku uczniów językiem, czym jest trauma: „Trauma to bardzo trudne doświadczenie, które może sprawić, że czujemy się przytłoczeni, wystraszeni albo samotni. Trauma może być jak niewidzialna rana – nie zawsze ją widać, ale może boleć długo. To nie wstyd mieć trudne wspomnienia. Każdy przeżywa inaczej – jedna osoba szybko wraca do równowagi, inna potrzebuje więcej czasu i pomocy”.

Ważna wskazówka dla nauczyciela: Nie należy pytać o osobiste traumy uczniów. Ważna jest neutralność i bezpieczeństwo emocjonalne uczniów.

Ćwiczenie: „Emocje to nie wróg”

Nauczyciel wprowadza uczniów w ćwiczenie, mówiąc: „Kiedy spotykają nas trudne sytuac­je, takie jak wypadek, przemoc, utrata kogoś bliskiego czy inne bardzo przykre sytuacje, nasze ciało i umysł reagują na to na różne sposoby. Pojawiają się emocje – smutek, złość, strach, poczucie winy. Czasem chcemy je ukryć, wypchnąć, bo są nieprzyjemne. Ale emocje to nie wróg. One są jak znaki na drodze – pokazują nam, co się z nami dzieje i czego potrzebujemy. W związku z tym teraz spróbujemy przyjrzeć się, jakie emocje mogą towarzyszyć różnym sytuacjom”.

Uczniowie dzielą się na grupy (3- lub 4-osobowe). Każda grupa losuje kartę z emocją (strach, lęk, bezradność, złość, gniew, wstyd, poczucie winy, smutek, osamotnienie) oraz kartę pracy z pytaniami:

• Kiedy można poczuć tę emocję?
• Co ta emocja chce mi powiedzieć?
• Jak mogę o siebie zadbać, kiedy ją czuję?
• Czy ktoś inny może mi wtedy pomóc? Jak?
   

Przykład dla emocji „strach”:

• Pojawia się, gdy czuję się zagrożony.
• Mówi mi: „Uważaj, coś może być niebezpieczne”.
• Mogę wtedy oddychać spokojnie, poszukać bezpiecznego miejsca.
• Może pomóc dorosły, któremu ufam.
   

Uczniowie, pracując w grupach, przygotowują odpowiedzi na pytania, a następnie prezentują je na forum klasy. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenia, mówiąc: „Emocje mogą być intensywne i zmienne. Niektóre mówią: »Potrzebujesz pomocy. To było dla ciebie za dużo«. Wszystkie emocje są potrzebne. Nie są ani dobre, ani złe – są informacją. Emocje po trudnych wydarzeniach nie czynią nas słabymi – są sygnałem, że coś nas poruszyło. To normalne, że po traumie emocje mogą być silne lub trudne. I że można szukać pomocy, żeby sobie z nimi radzić”.

Praca grupowa: „Apteczka emocjonalna”, czyli jak dbać o siebie po trudnych doświadczeniach?

Nauczyciel wprowadza uczniów w kolejne zadanie: „Apteczka emocjonalna to metaforyczne pojęcie oznaczające zestaw narzędzi, strategii lub przedmiotów, które pomagają człowiekowi radzić sobie z trudnymi emocjami, stresem, lękiem czy kryzysem psychicznym. Może mieć formę:

• symboliczną – jako zbiór technik i sposobów radzenia sobie z emocjami (np. głębokie oddychanie, techniki relaksacyjne, rozmowa z zaufaną osobą),
• fizyczną – jako realne pudełko lub torba zawierające przedmioty wspierające regulację emocji (np. antystresowe zabawki, ulubiona książka)”.
   

Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy – zadaniem grup jest przygotowanie dwóch plakatów. Pierwsza grupa tworzy plakat z „Symboliczną apteczką emocjonalną”, druga z „Fizyczną apteczką emocjonalną”. 

Przykładowe odpowiedzi – symboliczna apteczka emocjonalna:

• rozmowa z kimś zaufanym,
• kontakt z naturą,
• rysowanie, pisanie pamiętnika,
• sport, ruch, taniec,
• czas dla siebie,
• odpoczynek,
• spotkanie z psychologiem,
• ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne,
• afirmacje i pozytywne myśli,
• ćwiczenia uważności (mindfulness).
   

Fizyczna apteczka emocjonalna:

• antystresowa piłeczka,
• kolorowanki lub kredki,
• zapachowa świeczka lub olejek eteryczny,
• zdjęcia bliskich lub miłych wspomnień,
• ulubiona książka lub zabawka,
• mały notatnik lub dziennik emocji.
   

Po prezentacji grup, plakaty zostają złączone i utworzą wspólną klasową „apteczkę wsparcia”. Plakat powinien zawisnąć w klasie i przypominać o różnych możliwościach radzenia sobie w sytuac­jach trudnych. 

Ćwiczenie indywidualne: „Moje koło wsparcia”, czyli kiedy i do kogo zwrócić się po pomoc? 

Uczniowie samodzielnie i indywidualnie rysują „Koło wparcia” z 4–5 osobami, do których mogą się zgłosić w razie potrzeby (np. mama, wychowawczyni, pedagog/psycholog, przyjaciel, ciocia).

Nauczyciel przypomina uczniom: „Pamiętajcie, jeśli coś was przerasta – nie jesteście sami. Nie musicie wszystkiego znosić w ciszy. Pierwszymi osobami, do których zawsze powinniście móc zwrócić się o pomoc, są wasi rodzice. Nie zapominajcie, że w szkole również są osoby, na które zawsze możecie liczyć – wychowawca, pedagog czy psycholog szkolny”.

Podsumowanie i zakończenie zajęć

Nauczyciel podsumowuje zajęcia, mówiąc: „Dziś rozmawialiśmy o ranach, których nie widać – takich, które zostają w sercu i w pamięci po trudnych doświadczeniach. Każdy z nas może przeżywać coś, czego inni nie dostrzegają, dlatego tak ważne jest, by być dla siebie nawzajem życzliwym, uważnym i wspierającym. Pamiętajcie, że nie musicie radzić sobie sami – rozmowa z kimś zaufanym może naprawdę pomóc. Wsparcie to siła”.

Bibliografia

1. Goodayer-Brown P., Wielkie problemy małych ludzi. 131 interwencji Play Therapy w terapii traumy i zaburzeń autoregulacji, Wydawnictwo Laurum, Warszawa, 2024.
2. Goldberg-Mintz M., Trauma u twojego dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2024.
3. Hayes L., Bailey A., Ciarrochi J., W pułapce myśli dla nastolatków. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot, 2021.