Nastolatki a cyberprzemoc. Wyłaniające się wyzwania i jak je przezwyciężyć?

Cyberprzemoc, czyli problem zdrowia publicznego

Warto wspomnieć, że istnieje wiele czynników ryzyka, bywa, że pod presją rówieśników oraz uwarunkowań związanych z rozwojem dzieci i młodzież zwykle radzą sobie gorzej niż dorośli, gdy wymaga się od nich zachowania samodyscypliny, aby osiągnąć dobre wyniki w nieznanych sytuacjach. Impulsywność, poszukiwanie doznań i różnice indywidualne powodują, że nastolatkowie ryzykują odrzuceniem standardowych szablonów postępowania związanych z ryzykiem (Reyna, Farley, 2006, s. 1–44).
Jak wynika z danych NASK opublikowanych w badaniu „Nastolatki 3.0”, młodzież spędza coraz więcej czasu online (średnio 5 godzin i 36 minut w porównaniu do 4 godzin i 50 minut w 2020 r.). Jednocześnie niemal 40% nastolatków doświadczyło  cyberprzemocy – co trzecia badana osoba była wyzywana, a blisko co czwarta ośmieszana i poniżana (NASK, 2023). Niewątpliwie technologia cyfrowa zapewnia nową formę komunikacji międzyludzkiej (Thomas, Connor, Scott, 2015, 
s. 135–152). Ciemną stroną korzystania z internetu przez młodych ludzi jest to, że mogą oni atakować lub cierpieć z powodu nękania ze strony innych osób w cyberprzestrzeni. Takie zachowanie jest również uznawane za cyberprzemoc (Baldry, Farrington, Sorrentino, 2015, s. 36–51). Za cyberprzemoc uważa się zazwyczaj przemoc realizowaną za pośrednictwem mediów elektronicznych, których wcale nie jest mało w obecnym świecie (­Olweus, 1993). Szczególnie wśród dzieci i młodzieży można podsumować je jako celowe i powtarzające się wyrządzanie krzywdy przez jednego lub więcej rówieśników w cyberprzestrzeni za pomocą korzystania z komputerów, smartfonów i innych urządzeń elektronicznych.
Chociaż cyberprzemoc jest wciąż stosunkowo nową dziedziną badań, jest uważana za poważny problem zdrowia publicznego, ściśle związany z zachowaniem nastolatków, ze zdrowiem psychicznym i ich rozwojem (Raskauskas, Huynh, 2015, s. 118–125). 
Rosnący wskaźnik dostępu do internetu na całym świecie i popularność platform mediów społecznościowych wśród młodych ludzi pogorszyły tę sytuację, ponieważ zdecydowana większość dzieci i nastolatków doświadcza cyberprzemocy lub wiktymizacji online w ciągu swojego życia. 

W porównaniu z profilem ofiary ze świata offline osoby prześladowane online wykazują wyższy poziom depresji, lęku i samotności. Problemy z poczuciem własnej wartości i nieobecności w szkole również okazały się niejednokrotnie związane z cyberprzemocą (van Geel, Vedder, Tanilon, 2014, s. 435–442).
Ze względu na zmiany w korzystaniu i we wzorcach zachowań wśród młodzieży w mediach społecznościowych przejawy i czynniki ryzyka cyberprzemocy uległy znacznej transformacji. W tym sensie cybernękanie jest problemem globalnym, a radzenie sobie z nim wymaga ściślejszej współpracy międzynarodowej. Negatywne skutki cyberprzemocy, w tym obniżone bezpieczeństwo, niższy poziom wykształcenia, gorsze zdrowie psychiczne i większe poczucie nieszczęścia, skłoniły UNICEF do stwierdzenia, że ​​„żadne dziecko nie jest całkowicie bezpieczne w cyfrowym świecie” (UNICEF, 2017).
Szkoła odgrywa ważną rolę w zwalczaniu cyberprzemocy. Niewątpliwie cyberprzemoc występuje w środowisku szkolnym lub jest rozszerzana przez uczniów. Atutem jest to, że szkoła ma możliwość działania jako środowisko edukacyjne i prewencyjne. 

Jak szkoła może przeciwdziałać cyberprzemocy?

• Edukacja i świadomość. Szkoły powinny prowadzić programy edukacyjne, które podnoszą świadomość uczniów na temat cyberprzemocy. Mogą organizować warsztaty, lekcje, prezentacje lub wydarzenia, które omawiają zagrożenia związane z cyberprzemocą, konsekwencje dla ofiar i sposoby reagowania na takie sytuacje.
• Polityka szkoły. Szkoły powinny mieć wypracowane konkretne zasady dotyczące cyberprzemocy. Powinny być przedstawione jasne sankcje dla osób dopuszczających się takiego zachowania oraz procedury zgłaszania i reagowania na przypadki cyberprzemocy.
• Wsparcie emocjonalne i psychologiczne. Ofiary cyberprzemocy potrzebują wsparcia emocjonalnego i psychologicznego. Szkoła może zapewnić takie wsparcie przez zachęcenie do korzystania z pomocy psychologów szkolnych czy pedagogów.
• Monitorowanie aktywności online. Szkoła może stosować odpowiednie narzędzia i oprogramowanie do monitorowania aktywności online uczniów w celu wczesnego wykrywania i reagowania na przypadki cyberprzemocy. 
• Współpraca z rodzicami. Szkoła powinna utrzymywać regularną komunikację z rodzicami i informować ich o problemie cyberprzemocy. 
   

Ważne jest, aby szkoła angażowała się w aktywności i programy, które skupiają się na zwalczaniu cyberprzemocy. Współpraca z uczniami, nauczycielami, rodzicami i lokalnymi społecznościami może przyczynić się do stworzenia bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkolnego, w którym cyberprzemoc jest minimalizowana. 
Gdy uczeń zgłasza nauczycielowi, że jest ofiarą ataków w internecie, istotne jest odpowiednie zareagowanie, aby zapewnić uczniowi wsparcie emocjonalne, bezpieczeństwo i skuteczną interwencję. 

Jak nauczyciel może postępować w  sytuacji doświadczenia przez ucznia cyberprzemocy?

• Słuchanie i okazywanie empatii. Ważne jest, aby dać uczniowi możliwość wyrażenia swoich emocji i obaw. Warto zapewnić ucznia, że jest się z nim, aby pomóc.
• Zapewnienie bezpiecznego miejsca. Uczniowi musi być zapewnione poczucie bezpieczeństwa w szkole. Należy się upewnić, że nastolatek wie, gdzie może się zgłaszać w takich sprawach, i że będzie się traktować jego sprawę poważnie. Należy upewnić się, że rozmowa odbywa się w dyskretnym miejscu pozwalającym zachować jej prywatny charakter.
• Dokładny zapis informacji. W trakcie rozmowy z uczniem należy starać się precyzyjnie zbierać wszystkie istotne informacje, takie jak treści, daty, linki, nazwy użytkowników czy inne dowody cyberprzemocy. To może pomóc w przeprowadzeniu dalszych działań.
• Zachowanie poufności. Należy nie zapewniać ucznia, że wszystko, co zostanie powiedziane, będzie tylko dla informacji nauczyciela. Warto porozmawiać, że niektóre rzeczy mogą zagrażać bezpieczeństwu ucznia i innych dzieci. 
• Skontaktowanie się z odpowiednimi osobami. Po rozmowie z uczniem warto skonsultować się z odpowiednimi osobami w szkole, jak dyrektor, pedagog szkolny czy psycholog. 
• Odpowiednia współpraca. Ważne jest, aby wspólnie opracować plan działania i interwencji.
• Zgłoszenie incydentu. Jeśli zachowanie jest poważne lub narusza prawo, warto zgłosić incydent odpowiednim organom, takim jak policja lub służby odpowiedzialne za cyberbezpieczeństwo. Po zebraniu wszystkich dostępnych dowodów przedstawia się je w zgłoszeniu.
• Zapewnienie wsparcia emocjonalnego. Ofiarom cyberprzemocy często potrzebne jest wsparcie emocjonalne. Warto więc skierować ucznia do odpowiednich specjalistów, jak psycholog szkolny, którzy mogą pomóc w radzeniu sobie z emocjami i skutkami ataków.
   

Watro także poinstruować rodziców, jako osoby, z którymi dziecko potencjalnie spędza najwięcej czasu, że powinni zwracać uwagę na oznaki przemocy w sieci i pomagać nastolatkom...