Inkluzywna edukacja. Jak praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi może wzmocnić społeczność klasy?

Organizacja kształcenia dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego 

Uczniowie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego mają prawo uczęszczać do szkoły ogólnodostępnej najbliższej ich miejscu zamieszkania, niezależnie od jej rodzaju czy typu. O typie i rodzaju szkoły, do jakiej dziecko będzie uczęszczać, decydują rodzice. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydawane jest w Polsce przez zespół orzekający w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Orzeczenie takie wydawane jest w przypadku ucznia: 

• niesłyszącego, 
• słabosłyszącego, 
• niewidomego, 
• słabowidzącego, 
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, 
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, 
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, 
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi, 
• z niedostosowaniem społecznym, 
• zagrożonego niedostosowaniem społecznym. 
   

Szkoła zobowiązana jest na podstawie §5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wypełnić zalecenia zawarte w orzeczeniu. Należy wprowadzić w szkole potrzebne zmiany i modyfikacje, które wynikają z orzeczenia o kształceniu specjalnym. Taką zmianą może być konieczność zatrudnienia nauczyciela współorganizującego kształcenie, dostosowanie klas do potrzeb ucznia, np. zadbanie o wyciszenie dźwiękowe klas, zamontowanie rolet w oknach czy stworzenie miejsca ciszy i relaksu, tzw. kącika wyciszenia. W szkołach uczniowie mogą uczyć się w klasach specjalnych, które liczą 4–16 uczniów, w klasach integracyjnych, które liczą do 20 uczniów (w tym uczniów z orzeczeniem może być maksymalnie 5) oraz w klasach ogólnodostępnych.

Nauczyciel wspomagający czy współorganizujący kształcenie 

W potocznym języku przyjęło się, że nauczyciel, który zatrudniony został w szkole, aby wspierać ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego w klasie, nazywany zostaje nauczycielem wspomagającym lub współorganizującym kształcenie. Są to dwie nazwy, które nie różnią się niczym, a są używane zamiennie. W przepisach nie jest stosowana żadna z tych nazw, natomiast mówi się o nauczycielu zatrudnionym dodatkowo w celu na przykład współorganizowania kształcenia integracyjnego dla uczniów z orzeczeniem. Nauczyciel wspomagający ma za zadanie wspierać ucznia w procesie dydaktycznym, ale również pomagać mu w zakresie funkcjonowania w szkole, wspierać integrację swojego podopiecznego zarówno z klasą, jak i z całą społecznością szkolną. Osoba, która zajmuje się potrzebami ucznia z orzeczeniem w klasie, zna całą klasę, jej specyfikę, często wie i widzi więcej niż nauczyciele przedmiotowi. Ta wiedza o funkcjonowaniu klasy okazuje się pomocna w integrowaniu całego zespołu klasowego oraz w codziennym wspieraniu ucznia. Ważne jest, aby nauczyciel, który towarzyszy na co dzień uczniowi z orzeczeniem, nawiązał z nim relację opartą na zaufaniu, ponieważ ułatwi to współpracę i proces wpierania ucznia oraz wspomoże efekty edukacyjne i terapeutyczne ucznia.

Praca szkolna z dziećmi z orzeczeniem a pozytywny wpływ na inne dzieci w klasie 

Aby klasa mogła dobrze funkcjonować, ważne jest traktowanie uczniów w taki sam sposób, szanując prawa każdego ucznia. 

WAŻNE
Zasady obowiązujące w klasie powinny dotyczyć wszystkich uczniów bez wyjątku, i dla wszystkich uczniów muszą być one jednakowe. 

Należy unikać sytuacji, kiedy inne zasady obowiązują np. ucznia w spektrum autyzmu, a inne pozostałą część klasy. Jeśli w klasie mamy ucznia z orzeczeniem, np. z diagnozą spektrum autyzmu, ważne jest, aby zasady, które muszą dotyczyć tego jednego ucznia, dotyczyły całej klasy w takim samym stopniu, niezależnie od tego, czy będzie to wspólne układanie planu dnia, wprowadzanie sposobów relaksacji czy krótkich przerw pomiędzy zadaniami. Ogromnie istotne jest, aby zasady te wprowadzać naturalnie dla całej klasy, pamiętając, aby nie akcentować przy tym tego, że zostały one wprowadzone z potrzeby zaopiekowania i dla wybranego ucznia. Dzięki temu unikniemy niepotrzebnej stygmatyzacji ucznia z orzeczeniem i etykietowania go. Ważna jest praca w klasie ze wszystkimi uczniami, nie tylko z jednym. W przypadku na przykład dzieci w spektrum autyzmu ważne jest wprowadzenie stałej, przewidywalnej rutyny dnia w klasie, która obowiązuje wszystkie dzieci. W klasach 1–3 cała klasa może każdego poranka w szkole układać swój plan dnia na tablicy widocznej dla wszystkich. O wszelkich ­zmianach, o ile to możliwe, warto informować całą klasę z odpowiednim wyprzedzeniem i, co ważne, zawsze w każdej sytuacji, nawet jeśli jest to „tylko” zmiana sali, w której prowadzone są lekcje na jeden dzień. Dodatkowo ustalone zasady i ich przestrzeganie powinno być egzekwowane w równej mierze od wszystkich uczniów – zdrowych i z niepełnosprawnością. 

WAŻNE
Praca nakierowana nie tylko na jednego ucznia, ale na cały zespół klasowy może przynieść wszystkim uczniom w klasie wymierne korzyści. 

Dodatkową, niezaprzeczalną korzyścią dla wszystkich członków klasowej społeczności jest możliwość rozwijania empatii w stosunku do drugiej osoby oraz tolerancji i akceptacji każdej osoby taką, jaka ona jest. Tutaj ważna jest psychoedukacja dzieci i młodzieży, „przemycanie” treści dotyczące empatii, tolerancji, współpracy i wsparcia w trakcie różnych zajęć edukacyjnych w szkole, aby treści te były dla uczniów naturalne. Jeśli dobrze pokierujemy uczniami, pokażemy im, jak wspierać kolegę w jego trudnościach, możemy zaszczepić w nich ideę pomocy drugiej osobie oraz ogromną wartość, jaką jest tolerancja i akceptacja nie tylko tego, co znane i łatwe, ale również trudności i wyzwań. Będzie to owocowało zarówno w klasie, jak i poza nią w życiu codziennym. To bardzo istotne, aby uwrażliwiać dzieci i młodzież na te aspekty naszego codziennego funkcjonowania, a obecność w klasie ucznia z orzeczeniem może to ułatwić. Dodatkowo warto zachęcać rodziców do rozwijania empatii u swoich dzieci w domach. Szkoła może wyjść naprzeciw potrzebom rodziców i zorganizować warsztaty dla nich o tematyce empatii i tolerancji u dzieci, dać wskazówki, jak poruszać tematy emocji w domu, jak r...