Uzależnienie u nastolatka – interwencja po zażyciu substancji psychoaktywnych

Okres adolescencji

Nastolatek to osoba w wieku 12–19 lat. Jest to okres rozwoju, obejmujący okres dojrzewania fizycznego, a także emocjonalnego i społecznego – inaczej określany mianem „adolescencja”. W okresie dorastania zwiększa się aktywność układu dopaminowego związanego z dążeniem do nagrody. Ze względu na zwiększone uwalnianie dopaminy nastolatki czują, że żyją, skupiając się na nagrodach, a ignorując potencjalne zagrożenie. Zaangażowanie w nowe, stymulujące aktywności to klucz do nudy w okresie adolescencji. Mózgi nastolatków, będąc w trakcie intensywnych zmian, cechują się dużym potencjałem do nauki rzeczy, które wywierają na ich życie znaczący wpływ. Zmiany w zachowaniu, motywacjach, priorytetach i popędach wewnętrznych powodują zmianę w funkcjonowaniu. 
Rozwój nastolatka to fascynujący, ale też często burzliwy proces. W obszarze rozwoju fizycznego jest to okres dojrzewania płciowego, w którym dominują zmiany hormonalne (tzw. skok pokwitaniowy). Wygląd ciała zmienia się: pojawia się owłosienie, trądzik, zmiany w proporcjach ciała. Wzrasta też siła i wytrzymałość, ale też zwiększa się zmęczenie spowodowane szybkim rozwojem. W obszarze emocjonalnym nastolatki często doświadczają gwałtownych zmian nastroju. Poszukują swojej tożsamości poprzez pytania typu: „Kim jestem?”, „Co chcę robić?”, „Do jakiej grupy przynależę?”. Silna jest potrzeba niezależności poprzez dążenie do samodzielności, co czasem prowadzi do konfliktów z rodzicami. W obszarze rozwoju społecznego większe znaczenie zaczynają odgrywać rówieśnicy, istotna staje się przynależność do grupy, role społeczne demonstrowane są poprzez zachowanie czy ubiór. Kluczowe stają się pierwsze relacje romantyczne – zauroczenia, randki, budowanie bliskości. W obszarze poznawczym rozwija się myślenie abstrakcyjne, umiejętność rozważania różnych punktów widzenia, analizowanie i przewidywanie konsekwencji. Rozwój krytycznego myślenia przyczynia się do kwestionowania autorytetów, norm i zasad. Zaczynają kształtować się własne poglądy na temat świata, religii i polityki.

Czym są substancje psychoaktywne?

Substancje psychoaktywne to związki chemiczne wpływające na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, zmieniające świadomość, nastrój, percepcję i zachowanie. Mogą działać pobudzająco, uspokajająco, halucynogennie albo przeciwbólowo. Alkohol działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Kofeina pobudza i poprawia koncentrację. Nikotyna działa stymulująco i uzależniająco. THC (marihuana) wpływa na percepcję, może działać uspokajająco lub pobudzająco. Amfetamina, kokaina to silne stymulanty, które podnoszą poziom energii i czujność. LSD, psylocybina (grzyby halucynogenne) zmieniają percepcję rzeczywistości. Opioidy (np. morfina, heroina) – silnie przeciwbólowe, ale też bardzo uzależniające.
Substancje psychoaktywne dzielą się zazwyczaj na:

• legalne (np. alkohol, kofeina, nikotyna – zależnie od kraju),
• nielegalne (np. kokaina, LSD, MDMA – również zależnie od kraju),
• leki na receptę (np. benzodiazepiny, opioidy).
   

Uzależnienie u nastolatka

Uzależnieniem określamy stan psychiczny, a czasem również fizyczny, w którym osoba traci kontrolę nad częstotliwością lub intensywnością danej czynności albo spożywania substancji. Potrzebuje jej coraz więcej, by osiągnąć pożądany efekt, i odczuwa silną potrzebę, głód psychiczny i/lub fizyczny, by ją zażyć. Towarzyszy temu zespół odstawienny – nieprzyjemna reakcja organizmu w momencie zaprzestania przyjmowania substancji. 

Uzależnienie rozwija się stopniowo i zazwyczaj przechodzi przez kilka faz:

• eksperymentowanie – osoba sięga po substancję z ciekawości lub dla zabawy,
• regularne używanie – substancja staje się częścią codzienności,
• nadużywanie – pojawiają się negatywne skutki, ale substancja nadal jest używana,
• uzależnienie – używanie substancji mimo szkód zdrowotnych, społecznych, emocjonalnych.
   

Warto zaznaczyć, że na rozwój nałogu wpływ mają m.in.: czynniki biologiczne, takie jak predyspozycje genetyczne, zaburzenia neurochemiczne; czynniki psychologiczne, czyli zaburzenia lękowe, depresyjne, niska samoocena; czynniki społeczne – presja rówieśnicza, trudne warunki życiowe, brak wsparcia; a także środowisko – dostęp do substancji jest łatwy, używanie jest normalizowane.

„Współczesna literatura oraz doświadczenia terapeutów wskazują dwie zasadnicze przyczyny sięgania przez młodzież po narkotyki i dopalacze (…): 
1. Indywidualne:

• skłonność do podejmowania ryzyka, ciekawość, poszukiwanie wrażeń,
• ograniczona zdolność do rozumienia konsekwencji,
• zaniżone poczucie wartości,
• naśladownictwo osób ważnych, chęć wzmocnienia pozycji w grupie,
• wysoki poziom lęku, brak równowagi emocjonalnej, nasilony egocentryzm, mała odporność psychiczna, stany depresyjne, zaniżone poczucie sensu życia,
• uwarunkowania biogenetyczne.
   

2. Środowiskowe:

• status społeczny i ekonomiczny,
• sytuacja rodzinna – kryzysy,
• pracoholizm i/lub zaburzone modele pracy rodziców,
• wysoka aktywność d...