Szanse i zagrożenia wynikające z alternatywnych metod nauczania – edukacja domowa

Wspominając o szkołach, mówimy o tradycyjnym sposobie nauczania. Tradycyjność w tym przypadku jako kategoria opi­sowa jest silnie podatna na re­­latywizację przestrzenno--czasową. Placówki szkolne o mniej lub bardziej sforma­lizowanym charakterze zna­ne są z historii od okresu hel­lenistycznego w Grecji (w okresie demokracji ateńskiej ich nie było). Jednakże do momentu wprowadzenia obowiązku szkolnego zjawisko to nie występowało masowo. Edukacja szkolna obejmowała w kolejnych wiekach grupy dzieci i młodzieży bardziej uprzywilejowanej społeczności, przewidziane do zajmowania odpowiednich społecznie stanowisk i pełnienia określonych ról. 
Dopiero w 1819 r. w Prusach po raz pierwszy wprowadzono obowiązek szkolny na mocy dekretu podpisanego przez Fryderyka Wilhelma III. Zatem tradycja obowiązkowej szkoły publicznej w tym kraju trwa ponad dwieście lat. W Polsce od momentu uzyskania niepodległości w 1919 r. i wydania Dekretu o obowiązku szkolnym. Stąd wniosek, że tradycyjność jest silnie podatna na relatywizację przestrzenno-czasową, gdyż obowiązek szkolny poprzez naukę w szkołach jest historycznie słabo zakorzeniony. 
Monopol szkół państwowych nastąpił w czasach socjalizmu w państwach totalitarnych. Poza tym oprócz szkół państwowych istnieją wielowiekowe szkoły niepaństwowe, które stanowią tradycyjne formy spełnienia obowiązku edukacji.
Jednakże to samo można powiedzieć o edukacji domowej, której nie brakuje „tradycji”. Pierwszymi regularnymi „domami”, w których dokonywała się kiedyś edukacja, były jaskinie. Zanim pojawiły się szkoły – edukacyjny przekaz następował w domach, choć nie przyjmował on sformalizowanego kształtu. Edukacja domowa zawsze pozostawała per se, a od czasu wynalezienia druku łączyła w sobie także alfabetyzację3. Można powiedzieć, że edukacja domowa jako forma realizacji obowiązku szkolnego znana prawodawstwom różnych państw jest w pewnym sensie tradycyjna. Jednakże w artykule „edukacją tradycyjną” nazwano uczęszczanie do szkół zarówno państwowych, jak i prywatnych. 

Popularyzacja alternatywnych form kształcenia

W XX w. nastąpił rozwój pierwszych szkół bazujących na metodach alternatywnych w stosunku do tradycyjnych szkół. W latach 60. i 70. powstały dwie szkoły antypedagogiki: skrajnie krytyczna (reprezentowana przez Ekkeharda von Braun­muehla, Alice Miller, Johna Holta, Christiane Rochefort i innych) i idealizacyjna (reprezentowana przez Huberusa von Schoenebecka, Carla Rogersa, Frederica Leboyera i Wolfganga Hinte). Antypedagodzy poszukiwali innych metod poznania człowieka, doświadczając odkrywania problemu, wsłuchując się, obserwując. Są oni epigonami Rogerowskiego spojrzenia na humanum ens per se. Opowiadają się za niewychowaniem, rozkładając akcenty osób zaangażowanych na wzajemne interakcje, jednocześnie odstępując od celów kształcenia, ról społecznych, wartości i ideałów. 
Jednocześnie w Europie Frieed­rich Froebel wprowadził koncepcję przedszkola, a Maria Montessori rozwinęła metodę pozwalającą uczyć się dzieciom w ich własnym tempie z naciskiem na ich autonomiczny rozwój i podążać za swoimi zainteresowaniami. Z kolei Célestin Freinet, francuski pedagog kładł szczególny nacisk na naukę poprzez działanie, a nie bierne przyswajanie wiedzy. W klasach freinetowskich uczniowie pracowali w małych grupach, realizując projekty badawcze, które pozwalały im na aktywne zdobywanie wiedzy. W XX w. John Dewey, twórca koncepcji szkoły pracy w Chicago stwierdził, że edukacja powinna skupiać się na rozwijaniu zainteresowań dziecka poprzez zrozumienie go. Zainteresowanie ucznia staje się dynamiczną siłą motywującą uczącego się. Deweyowskie „learning by doing” zainspirowało powstanie szkoły demokratycznej. 

Edukacja domowa w Polsce

Jednym z alternatywnych podejść jest edukacja domowa. Specyfika oraz uwarunkowania, które muszą zaistnieć, aby edukacja domowa mogła być prowadzona, zmieniają się wraz z transformacją kultury oraz odmiennymi podejściami do nauki ujętej często w obwarowania prawne. 
Z perspektywy psychologicznej model edukacji domowej sprzyja rozwojowi umiejętności podejmowania decyzji oraz odpowiedzialności za własne działania. Z przeprowadzonych wywiadów na potrzeby niniejszego artykułu oraz z innych badań nad funkcjonowaniem takich szkół wynika, że uczniowie rozwijają silne poczucie własnej wartości oraz umiejętność krytycznego myślenia, a także mają większą otwartość na różnorodne punkty widzenia.
Edukacja domowa prężnie rozwija się w wielu krajach na świecie, w tym w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii, Kanadzie, Polsce. Są jednak kraje, w których ta forma kształcenia jest nielegalna, na przykład w Niemczech, lub możliwa po otrzymaniu zezwolenia odpowiednich władz, m.in. w Holandii, Grecji czy Hiszpanii. 
W Polsce edukacja domowa rozwijała się od XVII w., głównie wśród szlachty i elit arystokratycznych, które kształciły dzieci w domach z pomocą prywatnych, często wybitnych nauczycieli. Była to forma edukacji elitarnej, wynikająca z ograniczonego dostępu do szkół oraz chęci zapewnienia wysokiego poziomu nauczania. Po rozbiorach edukacja domowa stała się narzędziem ochrony polskiej tożsamości, przeciwdziałając rusyfikacji i germanizacji, a nauka prowadzona była w języku polskim, z naciskiem na wartości patriotyczne.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. edukacja domowa była marginalna, choć zgodna z prawem. W PRL była niemal nieobecna, a centralnie sterowany system edukacji z naciskiem na indoktrynację nie dopuszczał nauczania poza szkołami publicznymi.
Po zmianach ustrojowych w 1989 r. stała się w Polsce możliwa edukacja domowa pod znaną dzisiaj postacią. Ustawa z 1991 r. pozwoliła na real­izację obowiązku szkolnego poza szkołą, najczęściej w domu. Przełomem była nowelizacja z 2009 r., która uprościła formalności, wymagając jedynie pozytywnej opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Od tego czasu edukacja domowa zyskuje na popularności, przewyższając w niektórych rejonach inne alternatywne modele, jak szkoły Montessori czy Waldorfskie.
O edukacji domowej zaczęło być głośno, kiedy pandemia COVID-19 wymusiła na uczniach w Polsce pracę zdalną, a rodzice niezadowoleni z jej efektów decydowali się na radykalną zmianę systemu nauczania. Kluczowym czynnikiem wpływającym na sukces edukacji domowej jest zaangażowanie rodziców oraz umiejętność zbalansowania indywidualnych potrzeb dziecka z wymaganiami systemu oświaty.
Dokonu...