Kryzys suicydalny – protokoły interwencyjne, techniki deeskalacyjne i stabilizacyjne

Kryzys suicydalny nie jest jedynie abstrakcyjnym pojęciem, lecz realnym zagrożeniem, które dotyka ludzi z różnych środowisk i w różnym wieku. Dlatego tak ważne jest, aby specjaliści, ale także osoby z otoczenia, posiadały wiedzę i umiejętności, które pozwolą im rozpoznać sygnały ostrzegawcze i podjąć odpowiednie kroki. Fundamentalne stwierdzenie jest takie: „Skuteczne interwencje mogą uratować życie”, a to jest wartością nadrzędną. Techniki deeskalacyjne i stabilizacyjne pozwalają na zmniejszenie cierpienia osoby w kryzysie, dając jej czas na uzyskanie profesjonalnej pomocy. Co więcej, rozmowa o kryzysie suicydalnym ma moc przełamywania tabu i stygmatyzacji, które często otaczają problemy zdrowia psychicznego. Nawet wtedy, kiedy otwieramy się na ten temat, i tak traktowany jest jako bardzo trudny, niezręczny czy przykry. Bardzo ważne jest to, aby tworzyć przestrzeń, w której ludzie czują się bezpiecznie, aby szukać pomocy. Opracowanie standardowych protokołów interwencyjnych gwarantuje, że każda osoba w kryzysie otrzyma spójną i skuteczną opiekę, niezależnie od miejsca, w którym się znajduje. W sytuacjach kryzysowych umiejętność opanowania sytuacji jest kluczowa dla uniknięcia eskalacji i potencjalnego zagrożenia. Samobójstwa mają ogromny wpływ na społeczeństwo, powodując wielkie straty ludzkie i ekonomiczne. Działania mające na celu zapobieganie samobójstwom są działaniami, które mają wpływ na całe społeczeństwo, i poprawiają jego jakość. Podejmowanie tego tematu to inwestycja w zdrowie i dobrostan całego społeczeństwa. To wyraz troski o drugiego człowieka i gotowość do niesienia pomocy w najtrudniejszych chwilach.

Kwestia dotycząca samobójstw

Samobójstwa to niewątpliwie jeden z największych problemów, z którymi zmagają się specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego. Według Światowej Organizacji Zdrowia średnio co 40 sekund następuje śmierć wskutek aktu samobójczego.
Kryzys suicydalny to jednak nie tylko temat, którym zajmują się lekarze, psychoterapeuci czy psycholodzy. Aby skutecznie mu przeciwdziałać, potrzebne jest zwiększenie świadomości wśród ludzi i zapoznanie ich z tą tematyką.
Osoby dotknięte kryzysem suicydalnym mogą nie wykazywać żadnych oznak „że coś jest nie tak”. A nawet jeśli to pokazują, mogą się oni spotkać z ignorancją ze strony swojego otoczenia. Bliskie im osoby mogą umniejszać ich problemom, krytykować ich i nie brać ich stanu na poważnie. Takie zaniedbanie ze strony rodziny czy przyjaciół może mieć katastrofalne skutki. Kiedy osoba w kryzysie suicydalnym podjęła już decyzję o tym, że chce zakończyć swoje życie, jest w stanie, w którym jest pewna, że śmierć to jedyne wyjście. Nie widzi ona innych możliwości. Ważne jest to, że nawet rozmowa może pomóc. To kluczowe, aby ktoś zauważył oznaki takiego kryzysu i podjął natychmiastowe działanie, które zapobiegnie popełnieniu samobójstwa. Istnieje wiele instytucji i zasobów, których celem jest udzielenie pomocy i wsparcia tym, którzy tego potrzebują.
Kryzys suicydalny nie bierze się znikąd. Poprzedza go wiele różnych sytuacji, emocji i doświadczeń, z którymi trudno się zmagać. Osoba ta może szukać sposobów na poczucie ulgi, jednak żaden z nich nie przynosi wytchnienia. Napięcie emocjonalne staje się coraz większe, a rozwiązań na to brak. W pewnym momencie osoba ta może zacząć skłaniać się ku destrukcyjnym działaniom i niezdrowym mechanizmom obronnym. Jeśli zostanie ona pozostawiona sama sobie, sytuacja może zakończyć się samobójstwem.

Komponenty kryzysu suicydalnego

Kryzys suicydalny rzadko kiedy składa się tylko z samej chęci popełnienia samobójstwa. Pragnieniu odebrania sobie życia często towarzyszą jeszcze inne elementy, takie jak myśli, emocje, tendencje czy pewne zachowania. 
Zaliczyć można do nich:

• postrzeganie samobójstwa jako jedynego rozwiązania;
• samobójstwo traktowane jako ostateczny cel; 
• umiejętność myślenia tylko o śmierci, wyczekiwanie jej i wyzbycie się wszelkich myśli o czymkolwiek innym niż nadchodzący koniec;
• odczuwanie silnych stanów emocjonalnie określanych jako wszystko albo nic, np.: 
  • odczuwanie ekstremalnej złości,
  • odczuwanie apatii,
  • odczuwanie silnego przygnębienia,
  • niska aktywność, 
  • przytłaczające napięcie;
• wyobrażanie sobie poczucia ulgi, które nastąpi w chwili śmierci;
• tendencje, czyli tworzenie dokładnych planów i pomysłów na odebranie sobie życia, tj. osoby w kryzysie suicydalnym wybierają już miejsce, czas i sposób, w jaki tego dokonają;
• popełnienie samobójstwa to ostatni etap, w którym osoba spełnia swoje plany i próbuje odebrać sobie życie.
   

Stany te mogą występować na zmianę albo stale i są one niemal niemożliwe do zniesienia.
Osoba w kryzysie suicydalnym doświadcza zawężonego postrzegania rzeczywistości, w którym samobójstwo jawi się jako jedyne i ostateczne rozwiązanie. Jej myśli obsesyjnie krążą wokół śmierci, wyczekuje jej i traci zainteresowanie wszystkim innym. Towarzyszą temu intensywne i skrajne stany emocjonalne (takie jak ekstremalna złość, apatia, głębokie przygnębienie, niska aktywność i przytłaczające napięcie). Osoba ta wyobraża sobie ulgę, jaką przyniesie śmierć i przechodzi do konkretnych planów samobójczych, wybierając miejsce, czas i sposób odebrania sobie życia. Popełnienie samobójstwa jest finalnym, tragicznym etapem realizacji tych planów.

Fazy kryzysu suicydalnego 

Kryzys suicydalny to stan przejściowy, który może wynikać z wielu czynników, takich jak: nagłe kryzysy życiowe, problemy zdrowotne czy chroniczny stres psychologiczny. Z psychologicznego punktu widzenia kryzys suicydalny jest dynamicznym procesem, który może obejmować następujące etapy:

• Faza presuicydalna (narastająca izolacja i frustracja)
  To początkowy etap kryzysu suicydalnego, który jest często związany z narastającym poczuciem beznadziei, osamotnienia i frustracji. Osoba może doświadczać intensywnego stresu, ale nie podejmuje jeszcze konkretnych działań związanych z próbą samobójczą. Myśli suicydalne są obecne, ale jeszcze nie dominują całości funkcjonowania. Często w tej fazie pojawiają się także zmiany w zachowaniu, takie jak wycofanie się z relacji społecznych, utrata zainteresowań oraz problemy z emocjonalnym przetwarzaniem stresu.
   
• Faza kryzysu suicydalnego (impulsywne myśli i działania)
  W tej fazie myśli suicydalne stają się dominujące, a osoba zaczyna rozważać samobójstwo jako jedyne rozwiązanie swoich problemów. Często dochodzi do planowania konkretnego działania lub podjęcia pierwszej próby samobójczej. Jest to bardzo niebezpieczny okres, w którym osoba może działać impulsywnie pod wpływem silnych emocji i poczucia beznadziei. Kluczowe w tym etapie jest szybkie rozpoznanie ryzyka i interwencja, aby zapobiec tej decyzji.
   
• Faza postsuicydalna (powrót do względnej stabilizacji)
  Po podjętej próbie samobójczej lub w wyniku interwencji terapeutycznej osoba może przejść do fazy postsuicydalnej, w której poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji zaczyna się powoli odbudowywać. Chociaż poczucie kontroli i nadziei wraca, osoba wciąż potrzebuje intensywnego wsparcia emocjonalnego i terapeutycznego, by uniknąć nawrotu kryzysu suicydalnego. Ważne jest, by w tej fazie zapewnić dalszą opiekę, taką jak terapia oraz pomoc w odbudowywaniu zdrowych mechanizmów radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi.
   

Podsumowując, fazy kryzysu suicydalnego to etapy, przez które może przechodzić osoba, u której pojawiają się myśli samobójcze. Początkowo, w fazie presuicydalnej, osoba doświadcza narastającej izolacji, frustracji i poczucia beznadziei. Myśli samobójcze są obecne, ale nie dominują jeszcze całości funkcjonowania. Następnie, w fazie kryzysu suicydalnego, myśli te stają się dominujące, a osoba rozważa samobójstwo jako jedyne rozwiązanie swoich problemów. Istnieje wysokie ryzyko impulsywnych działań i prób samobójczych. Po próbie samobójczej lub interwencji osoba przechodzi do fazy postsuicydalnej, w której powoli wraca do stabilizacji. Nadal istnieje ryzyko nawrotu, dlatego konieczne jest kontynuowanie terapii i wsparcia. Zrozumienie tych faz jest kluczowe dla skutecznej interwencji i zapobiegania takim sytuacjom. Pozwala na wczesne rozpoznanie zagrożenia, dostosowanie interwencji do aktualnego stanu osoby, zapewnienie ciągłości opieki i wsparcia oraz ostatecznie na ratowanie życia.

Czynniki ryzyka kryzysu samobójczego

Najbardziej narażone na kryzys suicydalny mogą być osoby, które w przeszłości przeżyły już jedną lub więcej prób i kryzysów samobójczych. Chociaż to niejedyne aspekty, bo temat ten jest wyjątkowo złożony.

Pozostałe, ale wybrane czynniki to:

• bycie świadkiem / doświadczenie samobójstwa w rodzinie, zwłaszcza jeśli dotyczyło kogoś bardzo bliskiego;
• trudne i/lub traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa;
• zaburzenia psychiczne – depresja, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, schizofrenia, zaburzenia lękowe. Osoby z zaburzeniami psychicznymi są w grupie podwyższonego ryzyka, zwłaszcza jeśli towarzyszy im anhedonia (niemożność odczuwania radości) i utrata nadziei;
• bycie ofiarą przemocy, mobbingu lub innej formy przemocy (psychiczna, fizyczna, ekonomiczna, seksualna, zaniedbanie);
• doświadczanie przewlekłego bólu;
• brak pewności siebie;
• poczucie beznadziejności;
• wcześniejsze próby otrzymania pomocy, które nie przyniosły żadnych pozytywnych skutków;
• nadmierny stres związany ze zmianą w życiu, np. kultury, kraju, rodziny itd.;
• doświadczanie dyskryminacji, izolacji itd.;
• uwarunkowanie genetyczne lub fizjologiczne;
• występowanie uzależnień – alkohol, narkotyki i inne substancje psychoaktywne mogą zwiększać impulsywność i ryzyko samobójstwa poprzez obniżenie zdolności do kontroli impulsów i wzmacnianie negatywnych myśli;
• wybrane czynniki demograficzne;
• osoby rozwiedzione i owdowiałe mają wyższe ryzyko kryzysu, tak samo mężczyźni i osoby w wie­­­ku 40–60 lat;
• problemy finansowe związane np. z utratą pracy lub zmianą miejsca zamieszkania;
• problemy w rodzinie;
• dolegliwości i choroby fizyczne, przymus leczenia, które sprawiają dyskomfort;
• skłonność do samookaleczeń.
   

Podsumowując, kryzys suicydalny jest zjawiskiem wielowymiarowym, na które wpływa wiele czynników. Główne czynniki ryzyka kryzysu suicydalnego to: wcześniejsze próby samobójcze, traumatyczne doświadczenia (zwłaszcza z dzieciństwa), zaburzenia psychiczne, przewlekły ból, brak pewności siebie, beznadziejność, negatywne doświadczenia z pomocą, stres, dyskryminacja, izolacja, uzależnienia i czynniki demograficzno-socjoekonomiczne (np. rozwód, problemy finansowe).
Zrozumienie tych czynników jest kluczowe dla skutecznej profilaktyki i interwencji w przypadku kryzysu suicydalnego.

Czynniki ochronne

Rolą czynników chroniących jest wsparcie w procesie zapobiegania samobójstwom. Czynniki te to zbiór zasobów indywidualnych i cech środowiskowych, które pomagają zmniejszyć negatywny wpływ czynników ryzyka albo nawet całkowicie go zrekompensować. Dzięki temu możliwe jest zredukowanie problematycznych zachowań i prawdopodobieństwa wystąpienia kryzysu. 

Czynniki ochronne to m.in.:

• pozytywne i wspierające relacje rodzinne;
• otrzymywanie wsparcia i pomocy ze strony bliskich;
• bycie otwartym na uczenie się nowych rzeczy;
• otwartość na nowe doświadczenia i radzenie sobie z nimi;
• odwaga w szukaniu pomocy, gdy się jej potrzebuje...