Zaburzenia odżywiania i karmienia małych dzieci

Zaburzenia jedzenia i odżywiania charakteryzują się przewlekłymi i nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi, które powodują zmienione spożycie jedzenia i mają wpływ na zdrowie fizyczne i funkcjonowanie osoby. W literaturze naukowej czy praktyce gabinetowej najczęściej spotykamy się z zaburzeniami odżywiania u adolescentów i młodych dorosłych. Najczęściej występujące i opisywane zaburzenia odżywiania w tych grupach wiekowych to jadłowstręt psychiczny (anoreksja) i żarłoczność psychiczna (bulimia), a także coraz częściej napadowe objadanie się. Jednak nie można zapomnieć o trudnościach żywieniowych, jakie dotykają dzieci w wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym, bo one również cierpią na zaburzenia odżywiania. Rodzaj i przyczyna ich trudności z jedzeniem nie zawsze są jasne i łatwe do zdiagnozowania, dlatego też tak ważna jest świadomość wśród specjalistów pracujących z dziećmi na temat tych właśnie zaburzeń i trudności.

Przyczyny i charakterystyczne objawy 

Wśród przyczyn występowania trudności związanych z żywieniem i karmieniem małych dzieci wymienia się: 

• uwarunkowania genetyczne,
• przyczyny somatyczne związane ze zdrowiem fizycznym, budową anatomiczną, chorobami,
• zaburzenia więzi dziecko – opiekun, kształtujący się pozabezpieczny styl przywiązania,
• traumatyczne przeżycia, np. zakrztuszenie się, intubacja, silne wymioty,
• trudna sytuacja rodzinna,
• duże zmiany w życiu dziecka, np. przeprowadzka, rozwód lub rozstanie rodziców, pojawienie się rodzeństwa na świecie, śmierć w rodzinie,
• zaburzenia ze spektrum autyzmu,
• zaburzenia integracji sensorycznej,
• nieprawidłowe wzorce i zachowania żywieniowe w domu,
• trudności wychowawcze.
   

Aby stwierdzić przyczynę psychologiczną omawianych problemów, należy na początku wykluczyć przyczyny somatyczne/medyczne. Diagnozowanie i leczenie takich problemów wymaga najczęściej interdyscyplinarnego podejścia i zespołu specjalistów (lekarzy, psychologów, logopedów, terapeutów, dietetyków), którzy w pierwszej kolejności rozpoznają trudność, jej przyczynę, a następnie zaplanują proces leczenia. Niezdiagnozowane przyczyny somatyczne mogą skutecznie utrudniać proces leczenia trudności w jedzeniu. Trudności w przełykaniu mogą wynikać z budowy anatomicznej, obecności trzeciego migdała, anomalii w obrębie przełyku, gardła czy krtani. Niechęć do jedzenia może być spowodowana bólem brzucha, który następuje po zjedzeniu i wynika z różnych schorzeń, obecności bakterii Helicobacter pylori itp., utrata masy ciała może być spowodowana wieloma czynnikami somatycznymi, więc na początku zawsze należy zalecić konsultację dziecka z lekarzem (pediatrą, gastrologiem lub gastroenterologiem dziecięcym). Przed stwierdzeniem podłoża psychologicznego problemów należy też dokonać oceny sprawności oralno-motorycznej (takiej oceny dokonuje logopeda lub neurologopeda).

Najczęstsze objawy wskazujące na trudności w jedzeniu u małych dzieci:

• wydłużony czas trwania posiłków,
• odmawianie jedzenia przez dziecko trwające dłużej niż 1 mies.,
• stres podczas jedzenia (stres dotyczy zarówno dziecka, jak i rodziców, którzy robią, co tylko mogą, aby ich dziecko cokolwiek zjadło lub zjadło coś innego niż zwykle),
• lęk dziecka przed jedzeniem,
• posiłki nocne u dzieci powyżej 1. r.ż.,
• konieczność zajmowania uwagi dziecka, aby przyjęło pożywienie (oglądanie bajek, korzystanie z telefonu itp.),
• zbyt długie karmienie piersią lub butelką,
• odruchy wymiotne dziecka, które pojawiają się przed jedzeniem lub w jego trakcie,
• jedzenie dziecka staje się „punktami” dnia i absorbuje dużo uwagi rodziców.
   

Zaburzenia karmienia i odżywiania niemowląt i dzieci

Zaburzenia odżywiania i karmienia dotyczą nieprawidłowych wzorców jedzenia, które mogą wynikać z czynników psychologicznych, sensorycznych, biologicznych lub behawioralnych. Mogą być diagnozowane jako osobne jednostki chorobowe lub współwystępować z innymi zaburzeniami.

1. Zespół Pica – łaknienie spaczone, czyli spożywanie produktów niejadalnych, np. piasku, kamyków, ziemi, gipsu, tynku, kredy itp. Zespół Pica jest często związany z innymi zaburzeniami, np. spektrum autyzmu, całościowymi zaburzeniami rozwojowymi czy zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi. Najczęstsze odmiany zespołu Pica to geofagia (jedzenie ziemi), amylofagia (jedzenia surowej skrobi) i pagofagia (jedzenie dużych ilości lodu). Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia występowanie zespołu Pica u dzieci i dorosłych, u dzieci występuje jako Pica u niemowląt i dzieci (kod: F98.3). W DSM-5 zaklasyfikowano to zaburzenie do zaburzeń jedzenia i odżywiania się (kod: 307.52). Zespół Pica jest najczęstszym zaburzeniem odżywiania u dzieci z zaburzeniami rozwoju. Wiąże się również z niedoborami makro- oraz mikroskładników w organizmie. 

2. Zespół przeżuwania (ruminacje) – ponowne przełykanie pokarmu związane z cofaniem się tego pokarmu z żołądka do jamy ustnej. Zespół ten został zakwalifikowany do zaburzeń odżywiania według DSM-5 (kod: 307.53), nie jest ujęty w klasyfikacji ICD-10. Zespół ruminacji u niemowląt jest rzadkim zaburzeniem, dla którego typowe jest nawykowe cofanie się niedawno połkniętego pokarmu z żołądka do jamy ustnej, ponowne jego przeżucie i połknięcie albo wyplucie. Aby rozpoznać ruminacje niemowlęce, powinny zostać spełnione następujące kryteria:

• zaburzenie powinno występować dłużej niż 3 mies., 
• obserwowane są powtarzające się skurcze mięśni, co umożliwia cofnięcie jedzenia, a następnie ponowne przeżucie i połknięcie lub wyplucie, 
• początek objawów następuje między 3. a 8. m.ż., 
• nieskuteczne są inne metody leczenia,
• objawy nie występują w czasie snu ani w momentach, kiedy dziecko jest czymś zaabsorbowane,
• objawy nie mają podłoża somatycznego spowodowanego budową anatomiczną lub schorzeniami.
   

3. Wybiórcze jedzenie (wybiórczość pokarmowa) – odmowa jedzenia pewnych grup produktów spożywczych; często występuje u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, zaburzeniami integracji sensorycznej, a także u dzieci z problemami w obrębie jamy ustnej i twarzy (np. zaburzenia anatomiczne), chorobami somatycznymi (w tym laryngologicznymi); wybiórczość często bywa związana z silnym stresem, np. spowodowanym nagłą zmianą w życiu dziecka (np.: przeprowadzka, rozstanie rodziców, śmierć w bliskiej rodzinie, wydarzenie traumatyczne), nieprawidłowymi wzorcami żywieniowymi w rodzinie, niewłaściwym kształtowaniem nawyków żywieniowych lub trudnościami wychowawczymi. Wybiórcze jedzenie jest zaklasyfikowane do grupy sensorycznych awersji pokarmowych – bardzo często bywa związane z zaburzeniami integracji sensorycznej i jest objawem tych zaburzeń.

4. Neofobia żywieniowa – odmowa jedzenia nowych produktów, niechęć do próbowania czegoś nowego, postawa dziecka wobec żywności, która objawia się unikaniem n...