Bullyuing – przemoc rówieśnicza
Zjawisko identyfikowane jest najczęściej w grupach szkolnych i spełnia następujące kryteria przemocy:
- działanie celowe ukierunkowane na wyrządzenie krzywdy emocjonalnej i/lub fizycznej,
- pomiędzy sprawcą a doświadczaną przemocą (jednostką lub grupą) występuje dysproporcja siły.
Starsze koncepcje definiują przemoc jako mechanizm wymagający również powtarzalności i ograniczonej możliwości lub braku możliwości obronienia się ofiary. Badania i doświadczenia kliniczne wskazują, że jednorazowe wyrządzenie krzywdy przez osobę (grupę), z którą ktoś jest w relacji zależności (jak ma to miejsce w szkole), może powodować poważne konsekwencje emocjonalne.
Rodzaje bullyingu w szkołach
Bullying występujący w szkołach można podzielić na:
- przemoc werbalną, bezpośrednią: wyzwiska, upokorzenia, prześmiewanie, zastraszanie, krzyczenie;
- przemoc w postaci biernej agresji: obmawianie, plotkowanie, izolowanie, wykluczanie z grupy, wzbudzanie niechęci osób/klasy do określonej osoby lub grupy;
- przemoc bezpośrednią, czynną: fizyczne zaczepki, popychanie, szturchanie, uderzenia, zmuszanie do bójek;
- przemoc ekonomiczną: zabieranie książek, rzeczy osobistych, pieniędzy;
- cyberprzemoc: ośmieszanie, poniżanie, wykluczenie na forach, grupach w świecie cyfrowym.
Konsekwencje przemocy rówieśniczej
Bullying, jak każda przemoc, pociąga za sobą szereg konsekwencji psychologicznych, począwszy od nasilonego stresu, poprzez dolegliwości somatyzacyjne, zaburzenia lękowe, depresyjne, skończywszy nierzadko na próbach samobójczych.
Przyczyny zagrożenia bullyingiem zdrowia dzieci i młodzieży
Zjawisko bullyingu jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia dzieci i młodzieży, o czym świadczą następujące fakty:
- Dzieci i młodzież posiadają zdecydowanie mniejsze umiejętności do radzenia sobie ze stresem, trudnymi emocjami, interpersonalną przemocą i są narażone w związku z tym na szerszą gamę problemów psychologicznych.
- Oprócz masowego zjawiska przemocy rówieśniczej dziejącej się w szkołach, w których brakuje przygotowanej kadry, a także narzędzi systemowych do radzenia sobie z tego rodzaju zjawiskiem, dodatkowo internet jest obszarem jeszcze słabiej kontrolowanym w kontekście cyberprzemocy. Na obecnym etapie zaawansowania technologii nie ma możliwości zatrzymania jej chociażby na forach klasowych, nie wspominając już o innych mediach społecznościowych, w których istnieje opcja komentowania, a więc używania agresji językowej.
- Występuje niski poziom świadomości zagrożenia zjawiskiem wśród dorosłych (rodziców i nauczycieli) przy jednocześnie wysokim poziomie przyzwolenia (braku odpowiedniej reakcji) na jej obecność i małej wrażliwości, która może być efektem tego, że poprzednie pokolenia doświadczały również agresji rówieśniczej, kiedy to świadomość społeczna jej szkodliwości była jeszcze niższa.
- Ograniczona współpraca na linii rodzice–szkoła. Do rzadkości należą systemowe, zaplanowane działania mające zapewnić profilaktykę i interwencję w przypadku pojawiającego się zjawiska. Skuteczne działania wobec przemocy nie istnieją, co przed kilku laty zostało potwierdzone przez Najwyższą Izbę Kontroli (NIK). Dzieje się tak z powodu braku środków na profilaktykę i interwencję, która spełniałaby rekomendacje programów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).
WAŻNE
Z danych wynika, że uczniowie niemal każdej badanej szkoły doświadczają okazjonalnie lub regularnie przemocy rówieśniczej.
Jeśli uwzględnimy wyniki badań wskazujących, że w szkole przemoc rówieśnicza spotyka od 30% do 50% uczniów i podobna jest też liczba sprawców, a dodatkowo uczestniczą w niej świadkowie, to można przypuszczać, że każdy uczeń jest dotknięty zjawiskiem (zachodzącym w jego bliskim otoczeniu, w którym spędza średnio kilkadziesiąt godzin tygodniowo) i doświadcza w związku z nim trudnych emocji, również jako obserwator.
Dodatkowe czynniki wzmagające agresję
Ponadto należy uwzględnić następujące kwestie:
- Grupy modelują agresję, to znaczy ich członkowie częściej zachowują się agresywnie, jeśli stają się obserwatorami zachowań agresywnych innych osób. Wpływ ten jest silniejszy wówczas, gdy więcej osób w tym uczestniczy, gdy dzieci są młodsze, a uczestnicy zajścia (ze wskazaniem na opiekunów) nie reagują odpowiednio do sytuacji.
- Przemocowa sytuacja sprawia, że następuje osłabienie hamulców moralnych; inni zaczynają brać przykład z agresora, który może być za agresję wynagradzany przez różne wzmocnienia społeczne, np.: zyskuje większy autorytet, siłę, inni odczuwają przed nim respekt, nauczyciel nie reaguje skutecznie, rodzic sprawcy uznaje zachowanie za przejaw męskości i zaradności lub broni swoje dziecko.
- Brak odpowiedzialności sprawcy lub „rozmycie” odpowiedzialności przyczynia się do zmniejszenia jego poczucia winy, wywołuje to również poważne zamieszanie w systemie wartości, nie wskazując dorastającym osobom jednoznacznie, co jest dobre, a co złe (Olweus).
STUDIUM PRZYPADKU
Na konsultację zgłosiła się rodzina w składzie: ojciec (42 l.), matka (44 l.) i syn Marek (14 l.).
Identyfikowanym przez matkę problemem jest nieadekwatne zachowanie społeczne dziecka, niewystępujące w przeszłości oraz trudności w nauce. Marek nie ma rodzeństwa, nigdy nie miał większych problemów z zachowaniem ani poważniejszych trudności zdrowotnych. Psychologicznie rozwijał się prawidłowo. Dotychczas był chłopcem towarzyskim, lubił również rozmawiać z dorosłymi i dobrze się uczył. Marek był przez pierwsze lata podstawówki jednym z najlepszych uczniów, a rodzice przykładali dużą wagę do nauki i reagowali rozczarowaniem, kiedy Marek przynosił gorsze oceny. Od kilku miesięcy stopnie chłopca znacznie się pogorszyły, syn odczuwa większą presję i niezadowolenie ze strony rodziców, w tym gniew ojca powodowany pogorszeniem zachowania syna i jego ocenami.
Około pół roku przed konsultacją przyjaciel Marka po wspólnej kłótni opowiedział jego tajemnice rówieśnikom, wyśmiewając się przy tym z chłopca. Z Marka zaczęły się wyśmiewać inne osoby, między nastolatkami dochodziło do kłótni, a problem eskalował. Marek rzadziej był wybierany do wspólnych gier sportowych, niektórzy koledzy nie chcieli z nim siedzieć w ławce, pracować nad wspólnymi zadaniami. Kilkakrotnie został popchnięty przez kolegów, którzy tłumaczyli zdarzenie czystym przypadkiem. Marek zaczął w tym czasie również przeszkadzać na lekcjach, a nauczyciele uznali, że zachowania grupy wobec chłopca są jego winą, bo sam niewłaściwie postępuje. Marek zaczął się wycofywać z relacji koleżeńskich w szkole, co było kolejnym argumentem nauczycieli wykazującym na to, że trudności leżą po jego stronie.
Zdaniem rodziców w domu stał się bardziej płaczliwy, a od pewnego czasu „jest mniej posłuszny”, co wywołuje złość ojca. Ojciec wprowadził nowe zasady mające „dyscyplinować” Marka (więcej kontroli, krytyki, ograniczeń korzystania z mediów), a to z kolei wywołało sprzeciwy chłopca. Po kłótniach, które zdarzały się między ojcem a synem, Marek przestał też relacjonować to, co działo się w szkole, częściej zamykał się w pokoju. Rodzice spierali się między sobą o to, jak rozmawiać z synem. Według ojca matka rozpieszcza Marka, według matki ojciec nie bierze wystarczającego udziału w wychowaniu i wspieraniu syna. Rodzice generalnie interpretują zachowanie syna jako „bunt nastolatka”.
W klasie Marek nie był pierwszą osobą, na którą „uwzięli się” koledzy. Rola kozła ofiarnego w tej grupie przechodziła na różne osoby. Przyjaciel Marka, który zdradził jego tajemnicę, też kiedyś był w podobnej sytuacji, a jego rodzice składali do kuratorium zawiadomienia o „prześladowaniu syna w szkole”. Kiedy przyjaciel Marka wyrósł i stał się silniejszy (z ojcem zaczął ćwiczyć sztuki walki), przyjął w klasie rolę agresywnego lidera. Rodzice przyjaciela winą za zaistniałą sytuację obarczają Marka, bo „prowokuje głupimi zachowaniami innych i nie potrafi się obronić”.
Nauczyciele ze szkoły, do której uczęszcza Marek, relacjonowali, że nie mieli trudności z innymi uczniami, a osobą, która przeszkadzała na lekcjach i nie radziła sobie w relacjach, był głównie...
Pozostałe 90% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań czasopisma „Psychologia Dzieci i Młodzieży”
- Dostęp do wszystkich archiwalnych numerów czasopisma w wersji elektronicznej
- Zniżki na konferencje i szkolenia
- ...i wiele więcej!
