Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) dla młodzieży z problemami regulacji emocji

Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): Równowaga między akceptacją a zmianą

Terapia dialektyczno-behawioralna łączy w sobie techniki poznawczo-behawioralne (CBT), które skupiają się na zmianie destrukcyjnych wzorców myślenia i zachowania, z elementami mindfulness, które pomagają pacjentom koncentrować się na chwili obecnej i lepiej zrozumieć swoje emocje. Jednym z kluczowych założeń DBT jest dialektyka, czyli koncepcja, która zakłada, że prawda może istnieć w pozornie sprzecznych zjawiskach i że rozwój następuje poprzez osiąganie równowagi między przeciwstawnymi siłami.

W kontekście terapeutycznym dialektyka odnosi się do konieczności jednoczesnego akceptowania pacjenta takim jakim, jaki jest w danym momencie oraz stawiania przed nim wymagań dotyczących zmiany. Terapeuta DBT stara się równoważyć te dwa aspekty, oferując pacjentowi wsparcie emocjonalne i akceptację, jednocześnie zachęcając go do zmiany destrukcyjnych wzorców zachowań i lepszej regulacji emocji.

Jakie są kluczowe elementy terapii dialektyczno-behawioralnej?

DBT, będąc złożoną i wszechstronną terapią, składa się z kilku kluczowych komponentów, które wspólnie pomagają pacjentowi osiągnąć zdrowszy sposób funkcjonowania. Elementy terapii DBT:

1. Indywidualna terapia.
    

Podczas sesji indywidualnych terapeuta współpracuje z pacjentem nad identyfikacją problematycznych zachowań i emocji oraz nad zastosowaniem technik radzenia sobie z nimi. Sesje te mają na celu głębokie zrozumienie, jakie wzorce zachowań pacjent stosuje w odpowiedzi na trudne emocje oraz jakie są ich źródła. Indywidualna terapia daje również pacjentowi przestrzeń na omawianie osobistych trudności i szukanie rozwiązań, które będą adekwatne do jego specyficznych sytuacji.

2. Trening umiejętności grupowych.
    

DBT zawiera komponent grupowy, który obejmuje nauczanie pacjentów kluczowych umiejętności radzenia sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami życiowymi. W trakcie grupowych treningów pacjenci uczą się m. in. uważności, regulacji emocji, tolerancji na stres i efektywności interpersonalnej. Każdy z tych obszarów jest dokładnie omawiany i ćwiczony, co pozwala pacjentom na zdobycie praktycznych umiejętności, które mogą natychmiast zastosować w codziennym życiu.

3. Coaching telefoniczny.
    

Jednym z unikalnych elementów DBT jest dostępność terapeuty poza sesjami w formie krótkich rozmów telefonicznych w sytuacjach kryzysowych. Coaching telefoniczny jest wsparciem, które pacjent może uzyskać w momencie nagłego kryzysu emocjonalnego lub trudności w zastosowaniu poznanych umiejętności. Taka możliwość pozwala pacjentom na natychmiastowe wsparcie i zastosowanie narzędzi terapeutycznych w praktyce, co minimalizuje ryzyko impulsywnych działań.

4. Superwizja i wsparcie terapeutyczne.
    

DBT wymaga również intensywnego wsparcie dla samych terapeutów. Pracują oni w zespołach, gdzie regularnie omawiają trudne przypadki i wspierają się nawzajem w procesie terapeutycznym. Ta struktura ma na celu zapobieganie wypaleniu zawodowemu i zapewnienie, że terapeuci utrzymują wysoką opiekę nad pacjentem.

Zastosowanie technik behawioralnych i poznawczych

DBT, podobnie jak inne terapie poznawczo-behawioralne, opiera się na założeniu, że sposób, w jaki myślimy, wpływa na nasze emocje i zachowanie. Celem terapii jest zmiana tych negatywnych schematów myślowych, które przyczyniają się do problemów emocjonalnych pacjenta. Techniki behawioralne, takie jak systematyczne wprowadzanie nowych umiejętności, monitorowanie zachowań i stosowanie nagród, pomagają pacjentom rozwijać zdrowe sposoby reagowania na trudne emocje.

DBT integruje również techniki poznawcze, które polegają na identyfikowaniu i modyfikowaniu negatywnych myśli, które prowadzą do destrukcyjnych zachowań. Pacjenci uczą się rozpoznawać myśli, które pogłębiają ich problemy emocjonalne, i zastępować je bardziej realistycznymi i adaptacyjnymi myślami.

Mindfulness – klucz do zrozumienia emocji

Mindfulness w terapii dialektyczno-behawioralnej odgrywa fundamentalną rolę, ponieważ uczy pacjentów, jak być obecnym w danej chwili i zyskać większą kontrolę nad swoimi emocjami. Dla wielu osób z problemami regulacji emocji kluczowym wyzwaniem jest impulsywne reagowanie na silne emocje, zanim jeszcze zdołają je przemyśleć. Uważność pozwala im zatrzymać się na chwilę, zrozumieć swoje emocje i świadomie wybrać, jak na nie odpowiedzieć. To nie tylko redukuje impulsywne zachowania, lecz także daje pacjentom poczucie większej kontroli nad sobą i swoimi reakcjami.

DBT jest terapią, która oferuje pacjentom zarówno narzędzia do zmiany destrukcyjnych zachowań, jak i wsparcie w akceptacji swoich trudnych emocji. Łącząc techniki behawioralne, poznawcze i mindfulness, terapia ta pozwala młodzieży lepiej radzić sobie z wyzwaniami emocjonalnymi oraz budować zdrowe relacje i bardziej adaptacyjne strategie działania w codziennym życiu.

Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) zyskała na znaczeniu jako skuteczna metoda wsparcia psychologicznego dla osób z trudnościami w regulacji emocji. Choć początkowo została stworzona dla osób dorosłych, z czasem zauważono jej potencjał w pracy z młodzieżą, a w ostatnich latach także z dziećmi. Zmiany w zachowaniu młodych ludzi, takie jak rosnąca liczba samookaleczeń, impulsywnych zachowań oraz problemów emocjonalnych, skłoniły badaczy i praktyków do poszukiwania narzędzi terapeutycznych, które mogłyby skutecznie wspierać te grupy wiekowe. W odpowiedzi na te potrzeby DBT została zaadaptowana do pracy z młodszymi pacjentami, co wymagało pewnych modyfikacji, aby lepiej odpowiadać na ich specyficzne wyzwania rozwojowe.

Dlaczego terapia dialektyczno-behawioralna okazała się skuteczna w pracy z młodzieżą?

Młodzież często zmaga się z trudnościami w regulacji emocji, co wynika zarówno z naturalnych procesów rozwojowych, jak i zewnętrznych czynników stresowych, takich jak presja rówieśnicza, problemy rodzinne czy szkolne. Dysregulacja emocji może objawiać się agresją, samookaleczeniem, impulsywnymi decyzjami lub ryzykownymi zachowaniami. DBT okazała się skuteczna, ponieważ łączy techniki behawioralne, które pomagają zmieniać destrukcyjne zachowania, z elementami akceptacji i uważności, które uczą młodych ludzi radzenia sobie z intensywnymi zachowaniami.

Dzięki DBT młodzież zdobywa konkretne umiejętności, takie jak:

1. Uważność – kluczowy element, który pomaga młodym ludziom zatrzymać się w chwili obecnej i uważnie obserwować swoje emocje, myśli i doznania fizyczne bez natychmiastowego reagowania. To narzędzie jest szczególnie ważne w pracy z młodzieżą, ponieważ pomaga im rozwijać świadomość swoich aktualnych emocji.
2. Regulacja emocji – młodzież uczy się rozpoznawania swoich emocji co pozwala im lepiej zrozumieć, jakie czynniki wpływają na ich nastrój. Techniki regulacji emocji DBT pomagają im radzić sobie z emocjami w bardziej adaptacyjny sposób, bez uciekania się do destrukcyjnych zachowań, takich jak smookaleczenia.
3. Tolerancja na dyskomfort – młodzież, zwłaszcza ta z trudnościami emocjonalnymi, często ma niski próg tolerancji na stres i dyskomfort. DBT uczy ich, jak przetrwać trudne sytuacje bez uciekania się do natychmiastowych reakcji, takich jak impulsywne działanie czy wybuchy emocji.
4. Efektywność interpersonalna – problemy z regulacją emocji często prowadzą do trudności w relacjach międzyludzkich. Terapia dialektyczno-behawioralna uczy młodzież, jak skutecznie komunikować swoje potrzeby, jednocześnie dbając o relacje z innymi. To pozwala im budować bardziej zdrowe i zrównoważone relacje, zarówno w rodzinie, jak i w grupie rówieśniczej.
    

Struktura DBT pracy z młodzieżą – szczegółowe omówienie czterech głównych komponentów

W pracy z młodzieżą struktura terapii dialektyczno-behawioralnej (DBT) pozostaje podobna do stosowanej w terapii dorosłych. Opiera się ona na czterech głównych filarach, które stanowią fundament tego podejścia i odpowiadają na potrzeby młodych pacjentów. Te komponenty to: terapia indywidualna, trening umiejętności grupowych, coaching telefoniczny oraz superwizja terapeutyczna. Każdy z tych elementów odgrywa istotną rolę w procesie terapeutycznym i odpowiada na różnorodne wyzwania, z jakimi zmaga się młodzież z problemami regulacji emocji.

1. Terapia indywidualna
    

Praktyka indywidualna w terapii dialektyczno-behawioralnej młodzieży jest kluczowym elementem procesu terapeutycznego. Młodzież, podobnie jak dorośli, często doświadcza intensywnych emocji, ale z powodu braku dojrzałości emocjonalnej i mniejszych umiejętności radzenia sobie z trudnościami, mogą reagować w sposób bardziej impulsywny i destrukcyjny. W trakcie indywidualnych sesji terapeutycznych terapeuta pracuje z młodą osobą nad zrozumieniem jej problemów emocjonalnych oraz zachowań, które wynikają z dysregulacji emocji. 

W trakcie tych sesji pracuje się nad:

• Identyfikacją problemów: terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować kluczowe obszary, w których młoda osoba ma trudności, takie jak impulsywne działania, samookaleczenia, myśli suicydalne czy problemy w relacjach z rówieśnikami i rodziną.
• Zmianą zachowań destrukcyjnych: pacjent i terapeuta wspólnie pracują nad wprowadzeniem konkretnych zmian w destrukcyjnych wzorcach zachowań. Kluczowym narzędziem jest tu analiza łańcuchowa, czyli szczegółowa analiza wydarzeń, myśli, emocji i działań, które doprowadziły do określonego zachowania. Dzięki temu pacjent może zrozumieć, jakie mechanizmy stoją za jego impulsywnymi reakcjami, i nauczy się nowych strategii.
• Budowaniem zaufania i wsparciem emocjonalnym: relacja między terapeutą a młodzieżą opiera się na zaufaniu i akceptacji. Terapeuta musi stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której pacjent będzie mógł otwarcie rozmawiać o swoich emocjach i problemach bez obawy przed oceną.

2. Trening umiejętności grupowych
    

Jednym z kluczowych komponentów DBT, zarówno dla dorosłych, jak i dla młodzieży, jest trening umiejętności grupowych. W grupach terapeutycznych młodzież uczy się konkretnych umiejętności, które pomagają im radzić sobie z emocjami, stresem i relacjami interpersonalnymi. Grupy mają charakter edukacyjny i są prowadzone przez wykwalifikowanych terapeutów DBT, którzy pomagają uczestnikom w przyswajaniu nowych narzędzi.

Celem treningu grupowego jest:

• Praktyczne zastosowanie umiejętności: młodzież zdobywa konkretne umiejętności, takie jak uważność, regulacja emocji, tolerancja na dyskomfort oraz efektywność interpersonalna. Umiejętności te są omawiane i ćwiczone w bezpiecznym środowisku grupy, co pozwala młodzieży na ich szybkie przyswojenie stosowanie w codziennych sytuacjach.
• Wsparcie rówieśnicze: w grupach uczestnicy mają okazję nawiązać kontakt z rówieśnikami, którzy również zmagają się z problemami emocjonalnymi. Tego rodzaju wsparcie rówieśnicze może być niezwykle wartościowe, ponieważ młodzi ludzie często czują się osamotnieni w swoich trudnościach, a kontakt z osobami o podobnych problemach może pomóc im zrozumieć, że nie są sami.
• Nauka przez współpracę: trening grupowy umożliwia naukę w sposób interaktywny. Terapeuci stosują różnorodne metody, takie jak gry, role, dyskusje czy ćwiczenia praktyczne, które pomagają młodzieży lepiej zrozumieć omawiane umiejętności. Uczestnicy wspólnie pracują nad przykładami sytuacji, których mogą wykorzystać nowo zdobyte narzędzia.
• Monitorowanie postępów: grupy są także miejscem, w którym młodzież może omawiać swoje postępy i trudności, jakie napotyka w trakcie stosowania nowo nabytych umiejętności. Dzięki temu terapeuci mogą na bieżąco dostosować wsparcie, a uczestniczy otrzymują cenne informacje zwrotne.

3. Coaching telefoniczny
    

Coaching telefoniczny to unikalny element DBT, który jest szczególnie istotny w pracy z młodzieżą. Często zdarza się, że młode osoby doświadczają intensywnych emocji w nieprzewidzianych momentach – w szkole, w domu, podczas konfliktu z rodzicami czy rówieśnikami. W takich sytuacjach coaching telefoniczny daje pacjentowi możliwość natychmiastowego wsparcia ze strony terapeuty, który pomaga zastosować narzędzia DBT w praktyce.

• Interwencje kryzysowe: kiedy młody pacjent czuje, że nie radzi sobie z emocjami, może skontaktować się telefonicznie z terapeutą, aby omówić bieżąca sytuację i otrzymać wsparcie. Terapeuta przypomina pacjentowi o umiejętnościach, które mogą zastosować w danym momencie, np. technikach regulacji emocji, tolerancji na dyskomfort czy strategiach interpersonalnych.
• Redukcja ryzyka impulsywnych zachowań: coaching telefoniczny jest skutecznym narzędziem w zapobieganiu impulsywnym zachowaniom, takim jak samookaleczenia czy agresja. Młodzież, która w chwili kryzysu ma dostęp do wsparcia, ma większe szanse na zatrzymanie się i przemyślenie swoich działań, zamiast natychmiastowej reakcji pod wpływem emocji.
• Utrwalenie umiejętności terapeutycznych: regularny kontakt z terapeutą, nawet poza sesjami, pomaga młodym pacjentom utrwalić zdobytą wiedzę i umiejętności. Coaching telefoniczny daje pacjentowi szansę na praktyczne wykorzystanie narzędzi DBT w trudnych sytuacjach, co wzmacnia proces terapeutyczny i sprzyja długotrwałym zmianom.

4. Superwizja terapeutyczna
    

Praca z młodzieżą w ramach DBT może być bardzo wymagająca, zarówno emocjonalnie, jak i zawodowo, dlatego superwizja terapeutyczna stanowi niezwykle istotny element struktury DBT. Terapeuci, którzy pracują z młodzieżą, regularnie uczestniczą w spotkaniach zespołów superwizyjnych, gdzie omawiane są trudne przypadki i dzielone są doświadczenia.

• Wsparcie dla terapeutów: superwizja pozwala terapeutom otrzymać wsparcie od innych profesjonalistów. Praca z młodzieżą, zwłaszcza z osobami z problemami regulacji emocji, może być wyczerpująca, a regularna superwizja pomaga utrzymać równowagę psychiczną i zawodową.
• Wymiana doświadczeń: zespołowa superwizja daje możliwości wymiany doświadczeń i metod terapeutycznych. Każdy przypadek jest unikalny, a możliwość konsultacji z innymi specjalistami daje terapeutom szersze spojrzenie na pracę z młodymi pacjentami i umożliwia rozwijanie nowych strategii.
• Stałe doskonalenie umiejętności: superwizja jest także okazją do refleksji nad własnym warsztatem terapeutycznym oraz do stałego doskonalenia swoich umiejętności. Dzięki regularnej wymianie informacji i wsparciu ze strony innych profesjonalistów terapeuci mogą lepiej dostosować swoje podejście do potrzeb młodzieży i utrzymywać wysoką jakość terapii.
   

Bibliografia:

1. Bohus, M., & Kröger, C. (2011). Psychopatologia i psychoterapia zaburzenia osobowości typu borderline: Aktualny stan badań. Psychiatria po Dyplomie, 8(5).
2. Kałwa, A. (2018). Terapia dialektyczno-behawioralna młodzieży z problemami samobójczymi. Psychiatria po Dyplomie.
3. Linehan, M. M. (2007). Zaburzenie osobowości z pogranicza: Terapia poznawczo-behawioralna. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
4. Linehan, M. M. (2016). Terapia Dialektyczno-Behawioralna (DBT): Trening umiejętności. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
5. McKay, M., Wood, J. C., & Brantley, J. (n.d.). Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): Praktyczne ćwiczenia rozwijające uważność, efektywność interpersonalną, regulację emocji i odporność na stres. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
6. Prada, P., Perroud, N., Rüfenacht, E., & Nicastro, N. (2018). Strategies to deal with suicide and non-suicidal self-injury in borderline personality disorder: The case of DBT. Frontiers in Psychology.
7. Walsh, B. W. (2014). Terapia samouszkodzeń. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.