Nadmierne korzystanie z urządzeń cyfrowych a kondycja psychiczna dzieci i młodzieży

Korzystanie przez dzieci od najmłodszych lat ze smartfonów, tabletów i komputerów może dawać złudne wrażenie szybszego rozwoju. Jednak według wielu badań naukowych niesie za sobą sporo zagrożeń, które opiekunowie zdają się lekceważyć. Nie zawsze wynika to z braku świadomości, bo ten może być częściowo usprawiedliwiony. Często fakt konsekwencji nadmiernego korzystania z nowych technologii jest ignorowany przez dorosłych, wypierany ze świadomości, aby zrobić miejsce komfortowi – własnemu i dziecka. To ciekawe, że w dzisiejszych czasach usilnie unikamy dyskomfortu w naszym szybkim i wygodnym życiu. Połączony z nudą najpewniej zainspirowałby dzieci do kreatywności. Większość z nich nie przekona się o tym jednak, skrolując kolorowe ekrany.

Ekspozycja na ekrany a funkcje poznawcze 

Koncentracja jest jedną z kluczowych funkcji poznawczych u człowieka. Umożliwia skuteczne uczenie się, wykonywanie codziennych zadań i aktywności umysłowych. Nadmierne korzystanie z ekranów, zwłaszcza interaktywnych, może znacząco zakłócać zdolności poznawcze u dzieci. Im młodszy mózg, tym większe spustoszenie i silne konsekwencje. 
Badania przeprowadzone przez amerykańską organizację American Academy of Pediatrics (AAP) z 2019 r. [1] wykazały, że dzieci, które spędzają więcej niż dwie godziny dziennie przed ekranem, mają znacząco obniżoną zdolność do koncentracji w porównaniu z rówieśnikami, którzy więcej czasu spędzili na aktywnościach offline, zwłaszcza tych połączonych z ruchem. Głównym powodem dla takich wniosków było zjawisko zwane „efektem przerywania”.

Działanie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, jako fundamentu dla procesów uczenia się może zostać zaburzone przez nadmierną ekspozycję na ekrany, co potwierdza badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Kalifornijski (UCLA) [2]. Wykazuje ono, że dzieci spędzające ponad trzy godziny dziennie przed ekranem, osiągają dużo gorsze wyniki w testach pamięci krótkotrwałej w porównaniu do rówieśników,, którzy korzystają z urządzeń cyfrowych przez mniej niż godzinę dziennie. Głównie wynika to z faktu, że intensywna interakcja z urządzeniami cyfrowymi może zakłócać proces konsolidacji pamięci. Ma to szczególne znaczenie podczas snu, kiedy odbywa się przetwarzanie informacji zdobytych w ciągu dnia oraz zamiana pamięci krótkotrwałej na długotrwałą. 
Według dr Karoliny Noworyty z Pracowni Neurobiologii Instytutu Farmakologii PAN badania prowadzone w laboratoriach snu jasno wskazują, że ekspozycja na niebieskie światło pochodzące z ekranów monitorów zmienia wydzielanie dwóch hormonów, które są kluczowe dla regulacji naszego zegara biologicznego, czyli melatoniny i kortyzolu. W wyniku czego nie tylko zasypiamy później ze względu na opóźnienie wydzielania melatoniny, jak i śpimy krócej i mniej spokojnie, czemu winny jest podniesiony poziom kortyzolu. Krótkoterminowo najbardziej zauważamy skutki zaburzenia uwalniania melatoniny, które negatywnie wpływają na konsolidację śladów pamięciowych, przez co mniej zapamiętujemy i gorzej odtwarzamy wspomnienia. Natomiast długoterminowo najbardziej nieprzyjemny dla nas i otoczenia jest podniesiony poziom kortyzolu jako sygnał przewlekłego stresu. Kiedy drażliwość wywołaną stresem połączymy z gwałtownymi zmianami hormonalnymi w okresie dojrzewania, uzyskamy mieszankę wybuchową reakcji dziecka. Niedobór snu zwiększa także poziom greliny („hormonu głodu”) i zmniejsza poziom leptyny („hormonu sytości”). Prowadzi to do wzmożonego apetytu, szczególnie na wysokokaloryczne jedzenie i może skutkować dalszymi zaburzeniami odżywiania oraz otyłością.

Trudności w nauce i wykonywaniu zadań edukacyjnych 

Wiemy już, że nadmierne korzystanie z ekranów i ekspozycja na światło niebieskie mogą powodować problemy z koncentracją i pamięcią, a co za tym idzie – wpływają bezpośrednio na obniżenie wyników w nauce i trudności w realizacji złożonych zadań, które wymagają dłuższego skupienia uwagi. 
Wiele kolejnych badań wskazuje na bezpośredni wpływ częstego grania w gry komputerowe, które w szczególny sposób promują natychmiastową gratyfikację na podejmowanie przez dzieci aktywności wymagających intelektualnie, takich jak rozwiązywanie złożonych problemów matematycznych lub analizowanie tekstów literackich. 
Dr Karolina Noworyta podkreśla, że im dłużej przebywamy w wirtualnym świecie, tym mniej doświadczamy subtelnych sygnałów emocji, takich jak mimika czy ton głosu.. Dzieci uczą się zauważać i interpretować emocje (zarówno swoje, jak i rówieśników) przez doświadczenie. Im mniej mają tego doświadczenia w bezpiecznym, domowym otoczeniu, tym gorzej radzą sobie z rozumieniem emocji w życiu dorosłym. Już teraz jesteśmy w stanie zauważyć tego konsekwencje. Młodzi dorośli wchodzący na rynek pracy wolą komunikację przez SMS czy e-mail, a brak symbolu uśmiechniętej buzi na końcu wiadomości u sporej liczby wywołuje zaniepokojenie. Osoby te słabiej reagują na miłe słowa i nadmiernie rea...