Trauma cyfrowa – w jaki sposób pracować terapeutycznie?

Termin ten obejmuje zarówno skutki ekspozycji na treści przemocowe, seksualne czy drastyczne, jak i doświadczenia manipulacji emocjonalnej, wiktymizacji wtórnej oraz naruszenia granic psychicznych w relacjach online. Jego użycie ma charakter kliniczny i analityczny – podkreśla specyfikę doświadczeń pourazowych wynikających z interakcji w świecie cyfrowym, które nie zawsze mieszczą się w klasycznych kategoriach stresora traumatycznego.

Cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży

Dane z raportu WHO Europe i HBSC (2024) wskazują, że 15% nastolatków w Europie doświadcza przemocy w internecie w formie powtarzających się aktów upokarzania, zastraszania lub ośmieszania. W Polsce skala zjawiska jest jeszcze wyższa – według badania NASK „Nastolatki 3.0” (2023) co drugi nastolatek spotkał się z agresją online, a 40% bezpośrednio jej doświadczyło. 
W Polsce termin „cyberprzemoc” został upowszechniony m.in. za sprawą kampanii społecznej „Stop cyberprzemocy” przeprowadzonej w 2008 r. przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Pojęcie to przyjęło się w dyskursie publicznym jako określenie przemocy rówieśniczej z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych, bywa też stosowane w odniesieniu do przemocy z udziałem osób dorosłych. 
W literaturze przedmiotu spotkać można także bardziej zniuansowane ujęcia. Pyżalski (2011, 2012) wyróżnia pojęcie „agresji elektronicznej”, obejmujące wszelkie formy przemocy w środowisku cyfrowym, oraz „cyberbullyingu” jako działań intencjonalnych, powtarzalnych, ukierunkowanych na wyrządzenie szkody, przed którymi nie można się obronić. W przestrzeni cyfrowej powtarzalność nie musi wynikać z kolejnych działań jednej osoby, lecz z możliwości wielokrotnego przeglądania i udostępniania raz opublikowanych treści przez innych użytkowników. Przewaga w relacji cyfrowej może wynikać nie tyle z pozycji społecznej, co z anonimowości lub wyższych kompetencji technologicznych. Z kolei intencjonalność działań nie zawsze jest oczywista – osoby podejmujące działania przemocowe mogą nie być w pełni świadome ich szkodliwości, co wynika z braku bezpośredniego kontaktu oraz ograniczonej empatii w komunikacji zapośredniczonej. 

Czym jest zjawisko traumy cyfrowej?

W tym kontekście coraz większe znaczenie zyskuje także pojęcie „traumy cyfrowej” (digital trauma) rozumianej jako reakcja pourazowa wynikająca z ekspozycji na treści o charakterze przemocowym, drastycznym lub upokarzającym, obecne w środowisku online. Źródłem takich doświadczeń mogą być nie tylko intencjonalne działania rówieśników, takie jak wykluczanie, publiczne ośmieszanie czy rozpowszechnianie kompromitujących materiałów, lecz także kontakt z treściami seksualnymi, przemocowymi bądź dehumanizującymi, często dostępnymi w nieskutecznie moderowanych aplikacjach randkowych czy na platformach oferujących losowe wideo czaty, pozbawionych realnych mechanizmów weryfikacji wieku użytkowników. Na szczególne zagrożenie narażeni są młodzi odbiorcy treści generowanych przez tzw. patostreamerów, którzy prezentują zachowania przemocowe i seksualne w kontekście rozrywki, przyczyniając się do ich normalizacji. Dla części nastolatków stają się oni wzorami do naśladowania. Sytuację dodatkowo pogarsza fakt, że znaczna część rodziców i opiekunów pozostaje nieświadoma skali i charakteru ryzyka, na które ich dzieci mogą być codziennie eksponowane w środowisku cyfrowym.

Skala i charakter zagrożeń w środowisku cyfrowym

Skala cyberprzemocy i narażenia młodzieży na szkodliwe treści w internecie została wielokrotnie potwierdzona w badaniach empirycznych. Według raportu WHO Europe i HBSC (2024), 15% europejskich nastolatków doświadczyło przemocy online w formie powtarzających się aktów upokarzania, zastraszania lub ośmieszania. W Polsce wyniki są jeszcze bardziej niepokojące – raport NASK „Nastolatki 3.0” (2023) wskazuje, że aż 50% polskich nastolatków zetknęło się z agresją w sieci, a 40% doświadczyło jej osobiście.

Uzupełnieniem tych danych są wyniki raportu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Dzieci się liczą 2022”, który pokazuje, że cyberprzemoc przybiera różnorodne formy:

• 29,7% – nastolatków doświadczyło wyzywania online,
• 22,8% – poniżania lub ośmieszania,
• 11,0% – podszywania się pod ich tożsamość,
• 10,5% – szantażowania,
• 10,2% – rozpowszechniania kompromitujących materiałów.
   

Raport wskazuje również na masowy kontakt młodzieży z treściami drastycznymi i seksualnymi:

• 32% widziało treści przedstawiające samookaleczenia,
• 35% miało kontakt z pornografią,
• 9% było werbowanych do aktywności seksualnych online (wśród dziewcząt – aż 13%).
   

Dane te ukazują, że młodzież funkcjonuje w środowisku cyfrowym, w którym granice bezpieczeństwa psychicznego są systematycznie przekraczane. Przemoc rówieśnicza, seksualna i relacyjna – często łączące się w jednej sytuacji online – mogą prowadzić do trwałych skutków psychicznych, w tym objawów pourazowych, zaburzeń lękowych, depresji czy prób samobójczych. Szczególnie narażone są osoby, które nie otrzymują odpowiedniego wsparcia ze strony dorosłych.

Uwarunkowania społeczno-kulturowe traumy cyfrowej

Cyberprzemoc nie oddziałuje jednakowo na wszystkie młode osoby – jej skutki są modulowane przez uwarunkowania społeczno-kulturowe, takie jak normy płciowe, status społeczny, styl przywiązania czy poziom rozwoju emocjonalnego. Dziewczęta częściej stają się celem komentarzy dotyczących wyglądu, seksualności i reputacji, co wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia objawów depresyjnych i lękowych. Chłopcy natomiast częściej doświadczają agresji symbolicznej, związanej z rywalizacją, grami lub przynależnością grupową.
Analizy Center for Countering Digital Hate (2025) wskazują, że dziewczęta są szczególnie narażone na przemoc w środowisku cyfrowym, a jej konsekwencje mogą być równie poważne, jak w przypadku przemocy offline. Autorzy podkreślają, że cyberprzemoc może prowadzić do realnych i długotrwałych skutków zdrowotnych i stanowi istotne zagrożenie dla dobrostanu młodych użytkowniczek sieci. 
W polskim kontekście dane z raportu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023” pokazują niepokojący wzrost przemocy rówieśniczej. Aż 66% młodzieży w wieku 11–17 lat zadeklarowało, że doświadczyło przemocy ze strony rówieśników – w porównaniu do 57% w roku 2018. W szczególności wzrosła liczba zgłoszeń przemocy fizycznej (48%) oraz psychicznej i emocjonalnej (43%). Znacząco zwiększył się również odsetek dzieci narażonych na przemoc w środowisku cyfrowym – w tym agresję werbalną, szantaż, manipulację emocjonalną oraz przemoc seksualną bez kontaktu fizycznego (tzw. agresję elektroniczną).
Szczególnie narażone na wtórną traumatyzację są dziewczęta funkcjonujące w środowisku zinternalizowanej presji dotyczącej atrakcyjności, popularności i ocen wizualnych. Platformy społecznościowe wzmacniają normy kulturowe uprzedmiotawiające kobiecość i normalizujące przekraczanie granic. W rezultacie trauma cyfrowa może przyjmować formę relacyjną, seksualną oraz społeczną, a jej skutki bywają głębokie i długotrwałe, szczególnie w przypadku braku adekwatnego wsparcia dorosłych.

Trauma cyfrowa w kontekście klasyfikacji diagnostycznych 

DSM-5 klasyfikuje zespół stresu pourazowego (PTSD) jako zaburzenie wynikające z ekspozycji na wydarzenie traumatyczne, obejmujące objawy intruzji, unikania, zabur...