Mocne strony neuroróżnorodności – potencjał, nie problem

Czym jest neuroróżnorodność?

Neuroróżnorodność (neurodiversity) to termin odnoszący się do różnych cech ludzkiego mózgu, a więc do odmiennego sposobu rozumowania, odbierania świata i wynikających z tego zachowań. Termin został użyty po raz pierwszy w latach 90. XX w. przez Judy Singer. Zaburzenia neurorozwojowe w klasyfikacji DSM-5 obejmują: niepełnosprawność intelektualną, zaburzenia komunikacji, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), specyficzne zaburzenia uczenia się, zaburzenia motoryczne, inne zaburzenia neurorozwojowe. 

Mocne strony osób neuroróżnorodnych

Osoby neuroróżnorodne, mimo swoich trudności, są równie wyjątkowe jak osoby neurotypowe i zdarza się, że posiadają szczególne zdolności. Mowa m.in. o ponadprzeciętnych umiejętnościach analitycznych i matematycznych, kreatywności oraz twórczym myśleniu, zapamiętywaniu dużych ilości informacji czy maksymalnej koncentracji na wymagającym zadaniu. Myślę, że każdy, kto miał okazję dłużej pracować z dziećmi neuroróżnorodnymi, nieraz został pozytywnie zaskoczony. Niestety, dzisiaj nadal częściej skupiamy się na tym, co utrudnia życie osobom neuroróżnorodnym, zamiast kierować uwagę na ich niezwykle ciekawe cechy i zdolności, które stwarzają wiele możliwości. Na przykładzie uczniów z dysleksją, z ADHD oraz dzieci w spektrum autyzmu przyjrzymy się mocnym stronom neuroróżnorodności. 

Specyficzne trudności w uczeniu się (dysleksja)

Na początku warto zwrócić uwagę, że mózg dyslektyczny działa inaczej niż niedyslektyczny, ale nie oznacza to, że ten pierwszy jest uszkodzony. Wynika to z faktu, że mózg dyslektyczny zbudowany jest w sposób, który wyposaża go w inne umiejętności, rozwijające się kosztem pewnych braków w zakresie przetwarzanych szczegółów. Autorzy książki Dyslektyczne talenty, Brock L. Eide i Fernette F. Eide, twierdzą, że „sprawność umysłu osób z dysleksją objawia się dostrzeganiem istoty rzeczy i szerszego kontekstu danego przedmiotu lub pojęcia, przyjmowaniem wielowymiarowej perspektywy, spostrzeganiem nowych, niezwykłych i odległych połączeń, myśleniem dedukcyjnym i wykrywaniem wieloznaczności, zestawieniem rzeczy w nowatorski sposób i z ogólną odkrywczością, większą uważnością i intencjonalnością podczas wykonywania zadań, nad którymi inni się nie zastanawiają. Mózg dyslektyka specjalizuje się w usprawnianiu procesów i rozwiązywaniu pojawiających się problemów, a także w dostrzeganiu podobieństw. Dyslektycy szybko znajdują interesujące związki i połączenia. Dyslektyczny umysł przechowuje informacje w formie murali oraz witraży, łączy w idee, w sieci i odnośniki oraz przechodzi od jednej myśli do drugiej” (Eide B.L., Eide F.F. 2019). Osoby z dysleksją obdarzone są wieloma zdolnościami, a trudności, z którymi muszą sobie radzić, są tylko skutkami ubocznymi tych zdolności. We wspomnianej już książce zostały wskazane cztery zdolności obserwowane u dyslektyków, określane jako zestaw MIND.

Dyslektyczne talenty:

• Myślenie materiałowe, czyli głęboka kontemplacja świata fizycznego lub materiałowego (kształtu, rozmiaru, ruchu, położenia i orientacji przestrzennej obiektów fizycznych oraz ich wzajemnych relacji). Dyslektyczne dzieci, które mają wybitnie rozwiniętą wyobraźnię przestrzenną, prezentują ogromny potencjał i w przyszłości mogą być niezwykle twórczymi osobami.
• Myślenie integracyjne, czyli spostrzeganie relacji między rzeczami, pojęciami lub poglądami, na które składa się: dostrzeganie, jak zjawiska łączą się ze sobą na zasadzie podobieństwa lub bezpośredniego związku (np. przyczynowo-skutkowego), patrzenie na zjawiska z wielu perspektyw, łączenie różnych informacji na temat danego przedmiotu w całościowy obraz po to, by dowiedzieć się o nim jak najwięcej. Największą zaletą myślenia integracyjnego jest to, że pozwala ono połączyć całą wiedzę danej osoby, jej pomysły i przekonania, w zintegrowaną sieć pojęciową.
• Myślenie narracyjne (myślenie opowieściami) umożliwia wspominanie przeszłości, ­wyjaśnianie teraźniejszości i wyobrażanie sobie przyszłych zdarzeń lub hipotetycznych scenariuszy. Służy także rozumieniu i sprawdzaniu ważnych pojęć. Wiele osób z dysleksją lubi opowiadać historie i robi to bardzo dobrze, mimo swoich trudności z nauką szkolną. Myślenie narracyjne nakierowane jest na ekspresję.
• Myślenie dynamiczne (tzw. dyslektyczni wizjonerzy) pozwala odtwarzać przeszłe zdarzenia i przewidywać przyszłe sytuacje dzięki symulacji zdarzeń. Celem myślenia dynamicznego jest przewidywanie, a więc wyobrażanie sobie rzeczywistych zjawisk, które istniały, istnieją lub będą istnieć. Myślenie to nakierowane jest na dokładność.
   

Talenty MIND nie są zarezerwowane tylko dla dyslektyków, ale łączą się z tymi cechami poznawczymi i strukturalnymi mózgu, które są typowe dla osób z dysleksją. Niewielu dyslektyków jest obdarzonych wszystkimi czterema zdolnościami MIND, ale praktycznie każdy ma chociaż jedną z nich. 
Inne pozytywne aspekty dysleksji prezentuje Ronald Davies w książce Dar dysleksji. 

Wskazuje m.in. następujące cechy szczególne osób z dy...